خوانش ساختمان شهرداري تبريز بر مبناي نظريۀ قدرت ميشل فوكو

عصر پهلوي اول سرآغاز سلسله‌اي از تغييروتحولات بود كه ظهور ايرانِ مدرن را به‌دنبال داشت. رضاشاه با عقلانيتِ سياسي جديد كوشيد تا قدرت را در جامعه نهادينه كند، بدين منظور شهرونداني مطيع و منظم نياز بود تا امرِ حكمراني ميسر گردد. از نظر فوكو، متفكر معروف فرانسوي، شكل اِعمال قدرت در دنياي مدرن از شكل سنتي آن متفاوت است و به اشكال مختلف و به‌صورت پنهان در لايه‌هاي جامعه رخنه مي‌كند و با ايجاد انضباط به كنترل رفتار جمعيت‌هاي كثير منجر مي‌شود. در اين خصوص، فوكو به روش‌هايي اشاره مي‌كند كه به ايجاد انضباط در فضا منتهي مي‌گردد. اينكه فضاي معماري، با توجه به تئوري قدرت فوكو، در عصر پهلوي اول چگونه در اعمال و انتقال قدرت به منظورِ پيشبرد اهداف سياسيِ حكومت نقش داشته، مهم جلوه مي‌كند. هدف از اين پژوهش، تطبيق پيكره‌بندي فضايي عمارت شهرداري تبريز با روش‌هاي انضباط فضايي فوكو است. روش تحقيق در اين پژوهش روش كمي ـ كيفي است، اطلاعات بر اساس مطالعات كتابخانه‌اي و ميداني جمع‌آوري و داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار دبث‌مپ آناليز و يافته‌هاي كمي به‌دست‌آمده، با در نظر گرفتن تئوري ميشل فوكو با رويكرد تطبيقي، تحليل شده است. نتايج حاصل شاخصه‌هاي آناليز VGA كه شامل يكپارچگي بصري، كنترل بصري، انتروپي، پيوستگي، و عمق مي‌شوند، حاكي از آن هستند كه نوع قرارگيري ورودي اصلي بنا، تفكيك فضايي، ديواركشي‌ها، چينش رديفي اتاق‌ها با راهروهاي باريك و محدود، تعبيۀ در‌هاي شفاف اتاق‌ها، و مفصل‌بندي فضايي، كه با روش‌هاي انضباطي فوكو همخواني دارند، در كنترل بصري و فيزيكيِ دروني بنا و ايجاد نظم فضايي نقش بسزايي دارند. اين نتايج الگويي پنهان را مي‌نماياند كه مديرانِ شهري مي‌توانند در طراحي‌هاي بناهاي عمومي از آن استفاده كنند.