رويكرد روشنفكرانِ سنّتي و تجدّدخواهِ ايران به شرق‌شناسي در آفاقِ مدرنيته

The approach of Iran's traditional and reformist intellectuals to Orientalism in the horizons of modernity

زمينه و هدف: در ايران، از نيمۀ دوم قرن نوزده به اين‌سو، در حالي‌كه روشنفكرانِ تجددخواهِ آشنا با فرهنگِ غرب، عمدتاً به مدرنيزاسيون با ديدۀ تعامل و رواداري مي‌نگريستند و حتي از دستاوردهاي علمي و تكنولوژيكِ آن مسامحتاً جانبداري مي‌كردند؛ در دگرسو امّا، روشنفكران سنّتي و بومي‌گرا با پشتوانه‌هاي نسبتاً اعتقادي، نسبت به پديداري و كاركرد مدرنيته و طليعۀ تجدّد، با ديدۀ تخطئه و تقابل نگريسته و آن را مصداقِ غربزدگي مي‌انگاشتند. اين جستار مي‌كوشد تا ضمن پاسخ به اين پرسش كه «كيفيت دو سوي روياروييِ فكريِ دگرانديشانِ ايراني نسبت به شرق‌شناسي و ورودِ مظاهر مدرنيسم در امتداد سدۀ بيستم چگونه بوده‌است؟»، دلايل نظري و تئوريكِ اين دو ديدگاه را در نگاهي به شرق‌شناسي، بررسي نمايد. روش‌شناسي: رويكرد روش‌شناسانۀ اين پژوهش تطبيقي و تحليلي و مبتني بر منابعِ كتابخانه‌اي است. يافته‌ها و نتايج: مدرنيته در سِرشت خود گزاره‌هاي فرديت، آزاديِ مدني و اهميتِ قانون را ترويج مي‌كرد. به‌نظر مي‌رسد رويكرد روشنفكرانِ ايراني به شرق‌شناسي دوگانه بوده است؛ چنان‌كه به موازات شيفتگيِ برخي از ترقّي-خواهان نسبت به غرب و مظاهر مدرنيته كه از فرقِ سر تا نوك پا غربي‌شدن را لازمۀ توسعه و پيشرفت جامعه مي-دانستند؛ همزمان روشنفكرانِ سنت‌گراي ايران، ديدگاهِ گروهِ نخست را دگربودگي، غربزدگي و توطئۀ استعمار پنداشته و هرگونه تعامل و تسامح با غرب را نفي مي‌كردند. مآلاً چنين مي‌نمايد كه در مقطعِ سال‌هاي منتهي به انقلاب اسلامي، گفتمانِ گروهِ متأخر، مؤثّرتر افتاد و تا سال‌ها گفتمان غالبِ جامعۀ ايران باقي ماند.

Background and purpose: In Iran, from the second half of the nineteenth century onwards, while the modernist intellectuals who are familiar with the western culture, mainly look at modernization with the view of interaction and tolerance, and even tolerate its scientific and technological achievements, looked at the phenomenon and function of modernity and the vanguard of renewal with a view of error and opposition and considered it as an example of westernization. This essay tries to answer the question, "What was the quality of the intellectual confrontation of Iranian dissidents with regard to Orientalism and the arrival of modernism in the course of the 20th century?" Methodology: The methodological approach of this research is comparative and analytical and based on library sources. Findings and results: Modernity in its nature promoted the propositions of individuality, civil freedom and the importance of law. It seems that the approach of Iranian intellectuals to Orientalism was twofold; parallel to the fascination of some progressives towards the West and the manifestations of modernity, who considered westernization from head to toe as a necessity for the development and progress of society; At the same time, Iran's traditionalist intellectuals considered the first group's point of view to be xenophobia, westernization, and a colonial conspiracy and denied any interaction and tolerance with the West. It seems that during the years leading to the Islamic Revolution, the discourse of the later group became more influential and remained the dominant discourse of Iranian society for many years.