بررسي دو ديدگاه حضور آرياييان و فرهنگ آنان درفلات ايران«از عصر آهن» يا «پيش از آن»؛ طرح يك ديدگاه سوم

در اين چند دهه و به ويژه دو دهه اخير، بحث بر سر اين‌كه، زمان ورود جمعيت‌هاي آريايي به فلات ايران در چه عصري بوده، يكي از موضوعات جدالي دنياي تاريخ‌پژوهي و باستان‌شناسي ايران است. در اين‌باره دو ديدگاه معروف تاريخي-باستان‌شناختي وجود دارد كه در يكي كه رايج‌تر است، ورود آرياييان مرتبط با عصر آهن و اواخر هزاره دوم پيش از ميلاد دانسته مي‌شود. نظريه ديگر، پيشينه حضور مردمان يادشده در فلات را به ادوار پيش از عصر آهن نسبت مي‌دهد. مقالات گيرشمن، كامرون، دايسون و يانگ، پايه بررسي تفسيرهاي صورت گرفته در ديدگاه نخست و جلد سوم دانش‌نامه كاشان، مبناي تحليل ادله ديدگاه دوم در اين مقاله را تشكيل داده‌اند. مقاله پيش‌رو، ضمن بررسي و نقد ادله نظريه نخست، به واكاوي دلايل انتقادي ديدگاه دوم، به مستندات مطرح شده در كتاب دانش‌نامه كاشان نيز مي‌پردازد و مولفه‌هاي آن را تحليل مي‌كند. اين امر از يك سو، با استفاده از ابزارهاي موجود در نگرش باستان‌شناسي اساطير و از سوي ديگر، با برقراري يك مطالعه تطبيقي- تحليلي ميان داده‌هاي استنادشده در هر دو نظريه و داده‌هاي موجود در منابع مكتوب ميان‌روداني كه از چشم هر دو سو ناديده گرفته شده‌اند، صورت مي‎گيرد و سپس با بيان نقاط قوت و ضعف هر دو ديدگاه، نظريه سومي را با حالت ميانجي مابين دو ديدگاه مطرح مي‌‎كند. پژوهش كنوني، نشان داد كه دلايلي وجود دارند كه هر دو نظريه، در رابطه با برخي از مناطق، نگاهي درست را مطرح كرده‌اند، ولي اين نگاه در همه مناطق فلات ايران، قابل پيگيري و اثبات نيست.