واكاوي ريشه‌ها و انديشه‌ها در سه روايت تاريخي از «سلمان و دشت ارژنه»

شخصيت حضرت علي (ع) در فرهنگ و ادبيات عاميانۀ ايران‌زمين گاه با تاريخ، گاه با اسطوره، گاه با روايت‌هاي ديني و گاه با تخيل پيوند خورده است. يكي از قصه‌هاي عاميانه‌اي كه تبلوري از مصاديق فوق است قصۀ سلمان و دشت ارژنه است كه توسط مناقب‌خوانان چندي نظير سيد علي (قرن هشتم)، افجنگي (قرن نهم و دهم) و آتشي شيرازي (قرن دهم) به نظم كشيده شده است. مسئلۀ اصلي اين مقاله تحليل قصۀ سلمان و دشت ارژنه در اين سه روايت است. براي تبيين اين مهم، اين روايت‌ها را در سه بخش بررسي كرده‌ايم: 1. معرفي نوع ادبي روايات سلمان و دشت ارژنه؛ 2. تحليل ساختاري و محتواي روايات؛ 3. درنگي بر پشتوانۀ روايي، تاريخي و اسطوره‌اي اين روايات. نتيجۀ اين پژوهش كه با روش توصيفي ـ تحليلي انجام شد نشان مي‌دهد كه داستان سلمان و دشت ارژنه در هر سه روايت در قالب گونۀ ادبي ولايت‌نامه سروده شده است كه به‌دليل ساختار داستاني ـ روايي بستري مناسب براي سرودن قصه‌هاي عاميانه است. كليت اين داستان، پشتوانۀ روايي ندارد، اما پاره‌اي از آن ‌كه به بيان كرامات و معجزات  حضرت علي (ع)  اختصاص دارد در كتب روايي ـ مذهبي تأييد مي‌شوند. همچنين بخش‏هايي از داستان با اسطوره‌ها و باورهاي عاميانه پيوند خورده است. اين پژوهش نشان داد بخش‏هايي كه به اين داستان در گذر زمان اضافه ‌شده است بر وجهۀ عاميانه و اسطوره‌اي آن افزوده است.