ضرب‌‌المثل؛ ابزاري فرهنگي براي تنظيم و شكل‌‌دهي به رفتار جمعي

حوزۀ فرهنگ، ميدان همگرايي و تعامل جهان‏‌بيني‏‌ها و ايدئولوژي‏‌هاست. ضرب‏‌المثل‌‏ها يكي از ابزار‏هاي فرهنگي تأثيرگذار در ترويج، تنظيم و هدايت ايدئولوژي‏‏، جهان‌‏نگري و رفتار اجتماعي سازمان‏‌يافته هستند. آن‌ها هماهنگي جمعي را در كنشگران اجتماعي تقويت مي‌‏كنند و موجب همگرايي فكري و فرهنگي، حول يك موضوع مشترك مي‌‏شوند. در اين مقاله تلاش مي‌‏شود تا با روش تحليل كيفي و توصيف، به اين مسئله پرداخته شود كه ضرب‏‌المثل‏‌ها به‌عنوان يكي از ابزارهاي مورد استفاده در فرهنگ عامه، چگونه به رفتار جمعي شكل مي‌‏دهند. پيش‌‏فرض اين است كه ضرب‌‏المثل‌‏ها با «عقلاني‌‏سازي»، «نهادينه‌‏سازي» و «ساخت‏گرايي»، رفتارهاي فردي را با رفتارهاي جمعي همسو مي‏‌كنند. مباني و كاركرد ضرب‌‏المثل‏‌ها، نشان‏‌دهندۀ ظرفيت و توانايي آن‌ها براي نظارت و كنترل رفتارهاي اجتماعي است؛ انتظار ايفاي نقش‌‏هايي چون «هم‌بستگي و تطور همكاري»، «حصول منفعت مشترك»، «تعريف طرح‌‏واره‌‏هاي رفتاري»، «قاب‏‌بندي»، «اطمينان‌‏آفريني» و «انسجام اجتماعي» از ضرب‏‌المثل‏‌ها، موجب مي‌‏شود تا آن‌ها بتوانند رفتار پراكندۀ مخاطبان را تنظيم و هم‌‏جهت كنند. ضرب‌‏المثل‏‌ها با طرح الگوهاي آشنا و نهادينه، «ناهماهنگي شناختي و پراكندگي رفتاري»1 افراد را در جامعه محدود مي‌‏كنند.