نسبت معنا به مثابه مدرَك باطني با مفهوم، نزد صدرالمتالهين

ادراك باطني از مفاهيم شايع در حيطه معرفت‌شناسي و نفس‌شناسي نزد فيلسوفان مسلمان است كه در مقابل ادراك ظاهري يا حسي يا مانند آن، قرار مي‌گيرد. اما بااين وجود و با بررسي مواضع متعددي از عبارات فيلسوفان مسلمان، به نظر مي رسد كه اين گونه ادراك، نيازمند واكاوي و وضوح مفهومي بيشتري بوده و ادراك باطني در همه موارد، به يك معنا به كار برده نمي‌شود. اين پژوهش درصدد است تا با تحليل منطقي عبارات صدرالمتالهين به مثابه فيلسوفي كه نگاهي وجودي و تشكيكي به علم و ادراك داشته و تحليل‌هايي عميق‌تر از ادراك ارائه مي‌دهد به بازخواني معاني متعدد ادراك باطني در چارچوب فكري اين فيلسوف بپردازد. ره‌آورد اين مطالعه، نشان‌گر آن است كه ادراك باطني حداقل در دو معنا به كار‌ مي رود: «ادراك دروني» و «ادراك مفهومي(غيبي)» كه به تريبت در مقابل ادراك حسي ظاهري و ادراك بي‌واسطۀ و شهودي قرار مي‌گيرد. دخالت «مفهوم» و وجود ذهني در مورد دوم، مسلتزم آن است كه نسبت «مفهوم» و «معنا» نيز واكاويده شود؛ واكاوي‌اي كه در ضمن خود، نسبت «معنا» و «صورت» و «ماده» را برجسته و تبيين كرده و در نهايت، منجر به خوانشي سوم و متفاوت از ادراك باطني مي‌گردد: ادراك باطني به مثابه «مكاشفه معنوي و ادراك معنا». در اين خوانش، ادراك باطني مشاهده مستقيم معنا (به مثابه حقيقت و بنيان صورت) است كه در مقابل آن، ادراك حسي و مشاهدۀ صور مثالي قرار خواهد گرفت.