خوانش نگاره‌هاي نسخ معراج‌نامه بر اساس آراي نورتروپ فراي

در دوره‌هاي تاريخ و در بين اقوام مختلف، باورهاي متنوعي در مورد سفر به جهان‌هاي ديگر رواج داشته كه گستره‌ي وسيعي از داستان‌هاي اسطوره‌اي را در برمي‌گيرد. يك نمونه از اين سفرها، عروج به قلمرو آسمان‌هاست؛ همچون سفر شبانه‌ پيامبر(ص) به آسمان‌هاي هفت‌گانه كه نسخ مصور معراج‌نامه ايلخاني (772 762 ه.ق) و معراج‌نامه تيموري (840 ه.ق) به بازگو كردن و نمايش آن پرداخته‌اند. با توجه به اين‌كه روايت معراج پيامبر(ص) از طريق پيش متن‌ها و بيش متن‌ها با مفاهيم و عناصر كهن‌الگويي و اسطوره‌اي مرتبط است، در اين مقاله با فرض اين‌كه روايات مختلف معراجيه در نوع ادبي تلفيقي به‌واسطه عملكرد اصل جابه‌جايي و نماد كهن‌الگويي موجود در نظريه نورتروپ فراي قرارگرفته به بررسي، شناسايي و طبقه‌بندي نماد كهن‌الگويي در نگاره‌هاي مذكور پرداخته‌شده كه از اهداف اصلي اين پژوهش نيز مي‌باشد. رويكردهاي اصلي اين پژوهش، پاسخگويي به اين سؤال‌ها است كه چگونه با كاربست نظريه فراي، روايات معراجيه از يك سطح تاريخي عرفاني به يك سطح فرا تاريخي و كهن‌الگويي قابل‌شناسايي است؟ معاني و سمبل كهن‌الگويي در نگاره‌ها كدم‌اند؟ و چگونه بازنمود يافته‌اند؟ در ادامه با استفاده از منابع كتابخانه‌اي و روش توصيفي تحليلي به بررسي نگاره‌ها در سه وجه دنياي بهشتي، دوزخي (اسطوره‌هاي نامتبدل) و دنياي قياسي (اسطوره‌هاي متبدل و پوشيده) پرداخته‌شده است. نتايج حاصل از تجزيه‌وتحليل كيفي نشان داد كه 26 نگاره در بخش وجوه بهشتي و دوزخي و 6 نگاره در بخش وجوه قياسي، از برخورد دو محور زنجيره‌ي بزرگ هستي و تصاوير كهن‌الگويي، در هفت سطح وجودي اعم از الوهيت، انسان، حيوان، نبات، جماد، آب‌وآتش قابل دسته‌بندي و بررسي هستند.