مطالعۀ تحليلي همنشيني نقش گياه زنبق و خشخاش بر ظروف زرينفام عصر صفوي از منظر اجتماعي

ظروف زرين‌فام عصر صفوي جزئي از آخرين شاهكارهاي زرين‌فام ايراني است كه با عرصه‌اي متفاوت در تصويرگري تظاهر يافت. نقوش گياهي و بخصوص تلازم نقش دو گياه خشخاش و زنبق در ظروف زرين‌فام اين دوران به‌وفور قابل‌مشاهده است. تكرار نقش گياه خشخاش را مي‌توان مرتبط با وضعيت جامعه‌ي عصر صفوي در مصرف آرام‌بخش‌هايي از جنس مخدرات دانست. تداول استعمال انواع افيون‌ها در اين عصر سبب شد تا اطبا و عطاران آن دوره براي كاهش مضرات مخدرات به فكر چاره‌ا‌ي دارويي باشند. نقش گياه زنبق نيز از پربسامدترين نقوش اين دوران است كه در آثار هنري متفاوت مشاهده مي‌شود. هدف اين جستار دست‌يابي به دلالت‌هاي مفهومي نقش خشخاش و زنبق با توجه به اوضاع اجتماعي و تبيين علت همراهي نقش اين دو گياه بر ظروف زرين‌فام است. بر اين اساس تحقيق به سؤالات ذيل پاسخ مي‌دهد؛ 1. كدام جريان‌ اجتماعي مرتبط با تصويرگري اين دو نقش بر ظروف زرين‌فام صفوي بوده‌ است؟ 2. جايگاه نقش دو گياه زنبق و خشخاش در تاريخ پزشكي دوران صفوي چگونه تبيين مي‌گردد؟ روش تحقيق در اين پژوهش توصيفي– تحليلي و شيوۀ جمع‌آوري اطلاعات بر پايۀ مطالعات كتابخانه‌اي، با استناد به منابع دست‌اول صورت يافته است. نتايج كلي پژوهش حاكي از انتساب دو نقش خشخاش و زنبق پيوسته با رفتارهاي اجتماعي چون رواج مخدرات عصر صفوي است. از سوي ديگر التزام اين دو نقش را مي‌توان تبلوري از تاريخ پزشكي دانست زيرا با استناد به منابع موثق طبي كهن در دورۀ اسلامي و منابع پيش از اسلام، گياه زنبق به جهت ويژگي زايل كنندگي افيون كاربرد داشته است. درنتيجه هم‌جواري اين دو نقش نه به لحاظ زيبايي بلكه در تظاهر ارتباطات پزشكي است كه از ساختاري اجتماعي منبعث گشته است.