سير تحول ديونگاري در نگارگري ايراني با تأكيد بر شاهنامه نگاري از دوره ايلخاني تا پايان دوره قاجار

ديوان به‌عنوان موجوداتي اهريمني در بسياري از داستان‌هاي شاهنامه نقش‌آفريني مي‌كنند. بر همين اساس تحليل ديونگاري‌ها درگذر زمان مي‌تواند موجبات شناخت شرايط فرهنگي‌ هنري دوره‌هاي تاريخي مختلف و مكاتب نگارگري را فراهم آورد. اين مقاله باهدف شناخت سير تاريخي و تحليلي مفهوم و نقش ديو در ادبيات و شاهنامه و پيرو آن در شاهنامه نگاري در پي پاسخ به اين سؤالات است: 1. در يك سير تاريخي، نگاره ديو در شاهنامه‌نگاري‌ها در تقابل با نقش آن در ادبيات دچار چه تحولاتي شده است؟ 2. ويژگي‌هاي فرمي و بصري نقش‌مايه ديو در نگاره‌هاي شاهنامه چيست؟ روش تحقيق، توصيفي و تحليلي بوده و روش جمع‌آوري داده‌ها، كتابخانه‌اي است. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد ديونگاري، با تكرار سنت‌هاي بصري نگارگران داراي هويت خاص گرديد. صفات ظاهري چون شكل دست‌وپا، نحوه‌ي پوشش ديو، نوع زيورآلات و به‌كارگيري تركيبات نيمه انساني نيمه حيواني در شكل جمجمه و سيماي ديو به‌صورت اشتراكاتي تكرارشونده درآمده و درگذر زمان ويژگي‌هاي ديوان را در نگاره‌هاي شاهنامه تا حدي به هم نزديك كرده است. از سويي نگارگران در كنار پايبندي به خصوصيات ديوان در متن شاهنامه و همين‌طور روايات شفاهي موجود، در مواردي سنت نگارگري و خلاقيت هنري را مقدم‌تر دانسته‌اند. همچنين صفات منفي چون خشونت و پليدي ديو با بهره‌گيري از اجزاء حيوانات درنده مانند شير يا گربه‌سانان و سگ‌سانان ايجادشده‌اند و به‌كارگيري ويژگي‌هاي انساني در ديوان را مي‌توان در جهت القاء صفات مثبت ديوان، مانند معلم، موسيقيدان بودن و فرماندهي دانست.