تحليل ساختار و مضمون طرح قاليچه محرابي محفوظ در موزه توپقاپي بر اساس آراء كوماراسوامي

قاليچه‌هاي محرابي از جمله دستبافته‌هايي است كه در دوره صفويه به‌طور گسترده طراحي و توليد شده است. ساختار كلي طرح اين قاليچه‌ها داراي دو بخش است. بخش بالايي با استفاده از مضامين مذهبي و بخش پايين طرح نيز با استفاده از آرايه‌هاي اسليمي و ختايي و درختان و گلها تزيين شده است. از جمله اين قاليچه‌ها، قاليچه‌ي موجود در موزه توپقاپي است كه با توجه به اندازه و تزئينات آن به‌نظر مي‌رسد جهت مراسم عبادي استفاده مي‌شده است. پژوهش حاضر با در نظر گرفتن نظريه كوماراسوامي، كه تزئين و آرايه‌هاي بكار رفته در هنرهاي سنتي را صرفاً جهت زيبايي ندانسته بلكه دلالت‌گر مي‌داند، با هدف تحليل ساختار و مضمون طرح قاليچه محرابي محفوظ در موزه توپقاپي صورت گرفته است و در پي پاسخ به اين سوالات است كه: 1. ساختار قاليچه محرابي موجود در موزه توپقاپي بر چه اساس و پايه است؟ 2. اين ساختار و تزئينات آن، چه تأثيري در مضمون قاليچه داشته‌اند؟ روش پژوهش توصيفي- تحليلي و شيوه گردآوري اطلاعات، كتابخانه‌اي است و تفسير و تحليل‌ها بر اساس آراء كوماراسوامي صورت گرفته است. نتايج حاصل از پژوهش نشان مي‌دهد كه اين قاليچه داراي ساختاري چندبخشي در طراحي است و ساختار قاليچه مذكور با توجه به مقياس‌هاي انساني بافته شده است و هر كدام از اين بخش‌ها، تزئينات و نقش‌مايه‌ها نيز با معناي كلي اثر در ارتباط هستند.  بنابراين پيكره مورد نظر همچون عالم صغير بوده كه بازنمودي از عالم كبير است. قاليچه محفوظ در موزه توپقاپي را با توجه به نظرات كوماراسوامي مي‌توان زير مجموعه هنرهاي سنتي قرار داد كه همه اجزاي آن در خدمت يك كل هستند و قاليچه چون معبدي مقدس يا كيهان است كه صورت، كاربرد و معنا بر تعالي و رهايي كامل دلالت دارند. اين تعالي در قاليچه مورد نظر دربرگيرنده انديشه تشيع است كه در بالاترين نقطه -كه همان محراب است- رخ مي‌دهد.