تحليل هندسي طرح لچك‌ترنج در قالي‌هاي دورۀ صفوي

قالي ‌هايي كه داراي طرح لچك‌ ترنج هستند مجموعۀ گسترده و بي ‌نظيري از قالي ‌هاي ايراني را در بر مي گيرند و در دورۀ صفوي موردتوجه زيادي قرار گرفتند. ازآنجاكه اين قالي ‌ها در زمره پراهميت‌ ترين قالي‌ هاي ايراني به شمار مي‌روند ضروري است از جوانب مختلفي مورد تحليل و بررسي قرار گيرند. اين پژوهش باهدف مطالعه تناسبات و روابط موجود در قالي ‌هاي طرح لچك ‌ترنج به منظور بررسي لايه ‌هايي از حضور هندسه انجام‌شده است. سؤالات اصلي اين تحقيق عبارت‌اند از: 1. مباحث تناسبات هندسي، نظم، خطوط انتظام گرا و تقارن در چه قالب و با چه نوع تركيب ‌بندي در اين طرح ‌ها ديده مي ‌شوند؟ 2. مفهوم عرفاني «از كثرت به وحدت» و «از وحدت به كثرت» چگونه در اين طرح ‌ها تجلي‌يافته است؟ 3. حضور هندسه فراكتالي و مشابهت ‌هاي الگويي آن با طرح لچك‌ترنج در قالي ‌هاي دوره صفوي چگونه تحليل مي ‌شود؟ اين پژوهش با روش توصيفي و تحليلي انجام‌شده و اطلاعات آن به شيوه كتابخانه‌اي گردآوري‌شده است. بدين منظور در 8 نمونه از مشهورترين قالي ‌هاي دورۀ صفوي با طرح لچك ‌ترنج، نسبت ‌هاي عددي بين اجزاي قالي، تناسبات درون قاب قالي‌ ها، خطوط انتظام گرا، تقارن و هندسۀ فراكتال واكاوي شدند. نتايج اين پژوهش نشان داد اصول تقارن و نسبت ‌هاي طلايي در طراحي ابعاد قاب اصلي قالي براي كليه نمونه‌ ها، رعايت شده است. با ترسيم خطوط انتظام گرا محيطي به وجود مي ‌آيد كه اصلي‌ ترين محل در تركيب ‌بندي اين قالي ‌ها را نشان مي ‌دهند. حضور اين محل‌ ها اثبات مي‌ كند اين نقوش قانونمند و بر اساس تقسيمات هندسي ترسيم‌شده‌اند. با بررسي هندسه فراكتالي و الگوهاي آن در نمونه قالي‌ ها، مشخص شد باآنكه قالي ‌ها از هزاران نقش ريزودرشت و گاهي با الگوهايي تكرارشونده تشكيل‌شده‌اند، اما همگي اين عناصر به شكلي قانون‌مند و هدف‌مند در تركيبي واحد قرار مي‌ گيرند و بدين ترتيب در عين كثرت و انبوهي اجزا، دست ‌آخر با مجموع‌ه اي واحد و منظم روبرو هستيم.