سلوك صوفيانه و مسؤوليّت اجتماعي: بررسي آراء و رفتار اجتماعي- فرهنگي حاج ملّاعلي نورعليشاه گنابادي

تأثير تصوّف و آموزه‌هايش بر فعّاليت‌هاي اجتماعي فرهنگي متصوّفه و مقولاتي نظير عزلت و بناي خانقاه‌ها كه از مستحسنات صوفيه محسوب شده‌‌اند، در شمار موضوعات مورد بحث برخي محقّقين دوره جديد در ايران است. نعمت‌اللّهيه از سلاسل مهمّ تصوّف در ايران مي‌باشد كه تأمّل در آن دسته از عقايد و رفتارهاي مشايخ اين طريقه كه ارتباط با امور مدني پيدا مي‌كند، مي تواند به درك درستي از نسبت ميان سلوك صوفيانه و مسؤوليّت اجتماعي رهنمون شود. بنابراين در نوشتار حاضر، براي نخستين‌بار به تحليل برخي آراء و رفتارهاي اجتماعي فرهنگي حاج ملّاعلي نورعليشاه گنابادي (1284ق./ 1867م. 1337ق./ 1918م.) از پيران نامور نعمت‌اللّهيه در اواخر عصر قاجار مي‌پردازيم.در اين جستار، پس از توضيح درخصوص مفهوم مسؤوليت اجتماعي، به‌طور خلاصه بعضي آراء برجسته درباره نقش اجتماعي فرهنگي صوفيان، بررسي مي‌گردد. آنگاه براي تبيين موضوع، ضمن تحليل مسأله چلّه‌نشيني نورعليشاه و شرح تأسيس خانقاه مزارسلطاني بيدخت توسّط وي، به برخي فعّاليت‌هاي فرهنگي، اجتماعي‌اش پرداخته‌مي‌شود.نتيجه مقاله آن است كه حاج ملّاعلي گنابادي همچون بسياري ديگر از بزرگان تصوّف، موفّق به جمع بين ظاهر و باطن شده و اهتمامش در رعايت دستورات طريقتي، مانع از حضور سودمند و مؤثّرش در جامعه نشده‌است. اين پژوهش توصيفي تحليلي، براساس روش كتابخانه‌اي و منابع دسته اوّل مي‌باشد.