ارزيابي آسيب‌شناسي بهره‌برداري از قنات به منظور پتانسيل‌ تأمين آب با رويكرد تئوري استخوان ماهي

قنات در نظام تامين منابع آب از زمان شكل گيري اوليه شهرها ايجاد شده اما با گسترش شهرنشيني، توسعه شهر و افزايش جمعيت تامين منابع آب به روشهاي ديگر در برنامه متوليان قرار گرفت. امروزه با توجه به كمبود آب و لزوم بهره گيري از اين نظام تامين آب پايدار، هم چنين مخاطرات متعدد ايجاد شده و قابل گسترش قنوات در شهرها، ضروري است راهبردهاي حفاظتي پس از تعيين آسيب پذيري قنوات ارائه شود. مفهوم ريسك به عنوان يك روش‌ و تكنيك در بيان مديريت ظهور و ارائه‌دهنده خطرات تلقي مي‌گردد. رويكردهاي مختلفي براي ارائه اين مفهوم وجود دارد كه يكي از اين تكنيك‌ها استفاده از روش استخوان ماهي است. از طرفي نيز تعيين ريسك بدون شناخت ابعاد مفهومي بي‌معني است لذا هدف از اين مطالعه استفاده تركيبي از روش‌هاي تصميم‌گيري طوفان فكري، SWOT و استخوان ماهي جهت تجزيه و تحليل علل اصلي حوادث و ريسك‌هاي مترتب به قنوات، پرداختن به جزئيات، دسته‌بندي آن‌ها و تبديل تهديدها به فرصت‌هاست. پس از برگزاري جلسات طوفان فكري براي شناسايي آسيب‌هاي وارد بر قنوات ماتريس SWOT مبتني بر نقاط ضعف، قوت، فرصت و تهديد تكميل شده و با استفاده از روش استخوان ماهي ترسيم علل ريشه‌اي تحليل گرديد. نتايج روش SWOT نشان داد كه راهبردهاي پيشنهادي مي‌بايست در وضعيت قوت از منظر عوامل داخلي با امتياز 2/57 و تهديد از منظر عوامل خارجي با امتياز 2/49 بصورت راهبردهاي محافظه‌كارانه تعريف شود. از طرفي نيز نتايج ريسك‌هاي بهره‌برداري از قنات به دو دسته خطرات بالقوه قنات‌داري و خطرات بيروني تاثيرگذار تقسيم‌بندي شده و نتايج حاكي از بالابودن اهميت ريسك‌هاي تكنولوژيك با ميانگين امتياز 7/85 بوده كه براين اساس راهبردهاي محافظه‌كارانه مبتني بر شرايط ريسك تعريف گرديد. نتايج و راهبردهاي ارائه شده دراين مطالعه مي‌تواند رويكردهاي مديريتي مناسبي را از منظر حفاظت فيزيكي قنات، اسكان شهري و روستايي ، مديريت آب زيرزميني، اقتصادي - اجتماعي، محيط زيست، حقوقي، آموزش و فناوري، هم چون مشخص نمودن حريم ظاهري و حوضه اي قنوات، تهيه نقشه جامع قنوات كشور و تخصيص اعتبار بر اساس تعداد، اهميت و حساسيت قنوات و تنظيم دستورالعمل ايمني و حفاظتي مختص قنوات و مصوب نمودن آن از طريق وزارتخانه زيربط و مجلس در اختيار متوليان جهت بهره برداري بهينه از اين منبع آب قرار دهد.