تأثير كاركرد نهاد خلافت عباسي بر واگرايي جامعه اسلامي (از سال ‌232 تا 334ق)

با تشكيل حكومت در سال 132ق، عباسيان بيش از پنج‌ قرن بر بخش عمده‌اي از جهان اسلام حكومت كردند و دوره‌هاي متفاوتي از اقتدار و همگرايي، ضعف و واگرايي را تجربه نمودند. تاكنون پژوهشهاي بسياري در زمينه چگونگي پيدايش، دوره‌ها و عوامل فروپاشي خلافت عباسي صورت گرفته است؛ اما هنوز زواياي ناگفته‌اي درباره برخي از جنبه‌هاي اين حكومت وجود دارد كه از نگاه محققان پنهان مانده است. اين مقاله بر آن است تا از زاويه‌اي متفاوت، نقش خلافت عباسي را در واگرايي جامعه آن دوره بررسي كند و به اين پرسش اصلي پاسخ دهد: كاركرد نهاد خلافت عباسي چه تأثيري بر واگرايي جامعه اسلامي در سالهاي 334-232ق داشته است؟ يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد، با برهم خوردن تعادل دستگاه بسته خلافت، ازجمله ورود تركان به صحنه قدرت و گسيختگي در مرزهاي مسلمانان، كاركرد اقتداري آن رو به ضعف نهاده و اين امر به واگرايي در جامعه اسلامي انجاميده و سرانجام موجبات فروپاشي خلافت را فراهم ساخته است. نويسندگان براي ارزيابي اين فرضيه، از الگوي «نظريه ‌عمومي ‌سيستمها» بهره گرفته‌اند و با استفاده از روش توصيفي-تحليلي و با تكيه بر محور «كاركرد نهاد خلافت» كه براي درك درست تاريخ ‌اسلام و لايه‌هاي زيرين خلافت ‌عباسي مهم است، به بحث و بررسي پرداخته‌اند.