تأثير آراء ابن‌سينا و فخر رازي بر نظريه ملاصدرا در مسئله تجرد نفس

موضوع تجرد نفس همواره يكي از مباحث مهم علم النفس در فلسفه اسلامي بوده و نظريات مختلفي در اينباره ارائه شده است. در اين ميان صدرالدين شيرازي بيشترين بحث را در اين زمينه داشته و مدعي نوآوري در تجرد خيالي نفس است. نگارنده برآنست تا با بررسي آراء ابن‌سينا و فخر رازي، به نقد ديدگاه ملاصدرا بپردازد. اگرچه ملاصدرا مدعي است كه پيش از او كسي اين نظريه را ارائه نكرده، اما با مطالعۀ آثار ابن‌سينا و فخر رازي ميتوان دريافت كه اين نظريه سابقه‌دارتر از آن چيزي است كه ملاصدرا ميگويد. كلام ابن‌سينا در اثبات تجرد نفس بسيار روشن است، اما در مسئله تجرد خيالي نفس با ترديد همراه است. ابن‌سينا و ملاصدرا دو دليل متفاوت براي اثبات غيرمادي بودن اقامه كرده‌اند، اما ملاصدرا افزون بر اين، تجرد خيالي و فوق عقلي نفس را نيز اثبات كرده است. او برخي دلايل ابن‌سينا درباره غيرمادي بودن نفس را رد كرده است. مقاله حاضر به نقد اين رويكرد و نگرش ملاصدرا ميپردازد.