كليات از ديدگاه شهاب‌الدين سهروردي و دونس اسكوتوس

تبيين فلسفيِ كليات مطالعۀ آنها در نسبت با عالم و ذهن است و از دو پرسش مي‌گذرد: كليات چيستند و چگونه ساخته مي‌شوند. پژوهشِ حاضر به اين دو پرسش در آراي سهروردي و اسكوتوس مي‌پردازد. با به‌كارگيريِ ادبياتي مشترك، هر دو فيلسوف، ويژگي‌هايي اشتراكي و اختصاصي براي عالم قائل‌اند. در فلسفۀ اسلامي از اين ويژگي‌ها به وجود و ماهيت تعبير مي‌شود؛ اما سهروردي، با تكيه بر نور، آنها را «نور» و «ماهيت يا موجود» معرفي مي‌كند. اسكوتوس نيز از كلي طبيعيِ سينوي و طرح دو مسئلۀ «وحدتِ غيرعددي» و «اشتراك» اين ويژگي‌ها را تبيين مي‌كند. پس از بررسيِ عالم مطالعۀ ذهن ممكن مي‌شود؛ زيرا فيلسوفانِ واقع‌باور فلسفه‌شان را از عالم مي‌آغازند و سپس به ساير حوزه‌ها سرايت مي‌دهند. كليات با جمع‌بندي برآيندِ نظرات آنها به عالم و ذهن تبيين مي‌شود. با در نظر گرفتنِ مناقشۀ افلاطون و ارسطو در مسئلۀ كليات نتايج زير به دست آمدند. سهروردي، آگاهانه يا ناآگاهانه، هر دو نسخۀ افلاطوني و ارسطوييِ كليات را باور دارد؛ در حالي ‌كه اسكوتوس تنها نسخۀ ارسطويي را طرح مي‌كند. سهروردي اين دو نسخه را با هم متصل نمي‌كند. نسخۀ ارسطويي بر عامليّتِ ذهن تأكيد مي‌كند و نسخۀ افلاطوني مُثُل افلاطوني را در نظام نوري مي‌بيند. همچنين، اسكوتوسِ مشائي ماهيت را در عالمِ خارج از ذهن به شيوۀ ارسطويي، يعني ادراكِ كلّي از راه جزئيات، اثبات مي‌كند. اگرچه هر دو در خوانش از ارسطو هم‌رأي‌اند، از يكديگر واگرايند. سهروردي بر عامليّتِ ذهن انگشت مي‌نهد. اسكوتوس كلّي را در عالم مي‌بيند؛ اگرچه هر دو مي‌كوشند نوعي سازگاري بين عالم و ذهن برقرار سازند.