نقش روشنفكران در تحولات اجتماعي ايران بين سالهاي 1342 تا 1357

جنبش روشنفكري در ايران با رويكرد كوشش براي رفع عقب ماندگي جامعه آغاز شد و در تداوم خود  تغيير الگوهاي سنتي موجود در جامعه و حركت به سوي نوسازي را هدف قرار داد. براين اساس نقش روشنفكران به عنوان محرك وجه انگيزشي جريان تحول­خواهي و اصلاح طلبي در ايران قابل انكار نيست.در اين پژوهش، از رويكرد جامعه‌شناختي-تاريخي و روش تحليل مفهومي استفاده شد. ابزار پژوهش در قالب مطالعۀ اسنادي و جامعۀ هدف اين تحقيق شامل روشنفكران ايراني سال‌هاي 1342 تا 1357 است. روش نمونه‌گيري، نظري است. بدين‌ترتيب كه با استفاده از روش نمونه‌گيري نظري، جمعي از روشنفكران ايراني كه نمايندگان اصلي جريان‌هاي مختلف روشنفكري بودند، به‌عنوان اعضاي جامعۀ نمونۀ انتخاب‌شده مطالعه شدند.يافته‌هاي اين پژوهش حاكي از آن است كه در فاصلۀ سال‌هاي 1342 تا 1357 نسل سوم روشنفكران را مي‌توان ذيل سه گفتمان روشنفكران چپ، ليبرال و مذهبي قرار داد. با مطالعۀ اين گفتمان ديده مي‌شود كه با بسته‌شدن فضاي عمومي و انسداد سياسي در جامعه پس از سال 1342، روشنفكران با تغيير در رويۀ خود به همگرايي بيشتر با هدف تغيير در وضعيت موجود روي آوردند.از مطالعۀ نقش روشنفكران مي‌توان نتيجه گرفت در سال‌هاي منتهي به دهۀ 1350 و 1360 با افزايش تحصيلات دانشگاهي و اقبال بيشتر به محافل روشنفكري و با فراگيرشدن وضعيت انقلابي، بر سرمايۀ فرهنگي و اجتماعي روشنفكران افزوده شد و همين سرمايه‌ها دستمايۀ اصلي روشنفكران و تحول‌خواهان در ميدان سياست قرار گرفت تا به كمك آن، شرايط لازم براي سقوط نظام سياسي حاكم بر جامعه را فراهم سازند.