تجربۀ سياست توسعۀ روستايي و تأثير آن بر تحرك اجتماعي روستاييان بعد از انقلاب اسلامي (مورد مطالعه: روستاهاي برگزيدۀ شهرستان مرند)

با توجه به محوريت توسعۀ روستايي بعد از انقلاب، هدف اين مقاله بررسي ميزان بهره‌مندي روستاييان از فرايند توسعه‌اي بعد از انقلاب است. براي اين منظور تحرك اجتماعي به‌عنوان معرف تأثيرپذيري روستاييان درنظر گرفته شد. با عنايت به ادبيات موجود و اينكه سياست‌هاي توسعه به‌طوركلي و سياست‌هاي توسعۀ روستايي به‌طور خاص به‌عنوان فرايندهاي مؤثر در تضعيف تصلب ساختار اجتماعي روستايي و ايجاد موقعيت‌هاي جديد در چارچوب بازبودگي ملاحظه مي‌شوند، فرض بر اين بود كه اقدامات روستايي دولت بعد از انقلاب كه عمدتاً تحت تأثير ايدئولوژي مردم‌گرايانه و مساوات‌طلبانۀ انقلاب بودند، بر تحرك پايگاهي روستاييان تأثير بگذارد.براي مطالعۀ تأثير اقدامات روستايي بر تحرك شغلي روستاييان، از روش تطبيقي واقعه بعد از رويداد استفاده شد. مطالعه در سه گروه از روستاهاي همسان‌شده با توجه به دو مؤلفۀ پتانسيل‌هاي توسعه‌اي و كميت برنامه‌ها يا اقدامات روستايي انجام شد و اطلاعات لازم با بهره‌گيري از نمونه‌گيري تصادفي از روستاهاي شهرستان مرند گردآوري شدند.يافته‌ها نشان داد تحرك در روستاهاي با اقدامات توسعه‌اي بيشتر، بالاتر است. بااين‌حال، تحرك‌ها چه در حالت صعودي و چه در حالت نزولي، عمدتاً در پايگاه‌ها و مشاغل همجوار با برد كوتاه است و تحرك‌ها در منتهي‌اليه فوقاني نردبان ساختار شغلي، به‌ندرت ديده مي‌شود. مطابق نتايج، هرچند مي‌توان تحرك اجتماعي با معرف عمدۀ آن، شغل، در سطح خرد و جامعۀ كوچك‌تري مثل روستا مطالعه قرار داد، اين نوع مطالعات در سطح روستا نمي‌تواند از طبقه‌بندي استاندارد جامعۀ بزرگ‌تر تبعيت كند؛ به‌ويژه اينكه جامعۀ روستايي با پديدۀ مهاجرت مواجه است و لزوماً يافته‌ها نمي‌تواند منعكس‌كنندۀ تحرك‌هاي شغلي روستايياني باشد كه ارتقاي شغلي يافته‌اند و از فرصت‌هاي جديد بهره برده‌اند، ولي ساكن روستا نيستند. در كل، مشخص شد تأثيرپذيري روستاييان، بيش از برنامه‌ها، از پتانسيل‌هاي توسعه‌اي موجود روستاها و پيشينه‌هاي مستعد روستاييان بوده است. دليل عمدۀ آن نيز ماهيت برنامه‌ها و اقدامات توسعه‌اي است كه غالباً ماهيت بهبود داشته تا دگرگون‌ساز.