پيش‌بيني خشك‌سالي سواحل درياي خزر با تأثير تغيير اقليم

سابقه و هدف: پديده تغيير اقليم مي‌تواند بر سيستم‌هاي مختلف اثرهاي متفاوتي داشته باشد كه به دليل نقش حياتي آب در زندگي انسان، بررسي تأثيرهاي منفي آن بر وقوع، شدت و تداوم خشك‌سالي از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. در اين تحقيق اثرهاي تغيير اقليم بر خشك‌سالي‌هاي سواحل جنوبي خزر در دوره‌هاي آتي مورد ارزيابي قرار مي‌گيرد.مواد و روش‌ها: منطقه موردمطالعه سه استان شمالي گيلان، مازندران و گلستان را در برمي‌گيرد و به‌طوركلي از نظر مساحت 4 درصد و از نظر جمعيت 12 درصد از نظر كل ايران را شامل مي‌شود. در اين مطالعه، تأثيرات تغييرات آب‌وهوا بر خشك‌سالي در سواحل جنوبي درياي خزر در دوره‌هاي آينده ارزيابي خواهد شد. براي اين منظور، داده‌هاي بارشي از مدل گردش عمومي HadCM3-A2 براي دوره‌هاي آينده (2099-2070، 2069-2040، 2039- 2010) از نظر آماري و با در نظر گرفتن عدم قطعيت نوسانات آب و هوايي در سري 20، مقياس بندي شده‌اند. در ابتدا بارش روزانه توليد شد، سپس سنجه بارش استاندارد براي دوره پايه و دوره‌هاي آينده محاسبه شد. سرانجام، متغيرهاي ريز مقياس شده منطقه با متغيرهاي مشاهده شده مقايسه شده و پس از اطمينان از توانايي مدل HadCM3 در كاهش دما و متغيرهاي بارش منطقه، سري زماني روزانه بارش و دما و متغيرهاي مقياس بزرگ از مدل HadCM3 در دوره‌هاي (2010-2039، 2040-2069 و 2070-2099) از مدل SDSM استخراج مي‌شود.نتايج و بحث: نتايج به‌دست‌آمده از خروجي سنجه در دوره نظارت و دوره‌هاي آينده با مقياس‌هاي زماني مختلف نشان مي‌دهد كه شدت خشك‌سالي در دهه‌هاي آينده نسبت به دوره نظارت افزايش خواهد يافت. اين افزايش براي شرق درياي خزر شديدتر است، به‌طوريكه شدت خشك‌سالي دهه 2080 سه برابر دوره مشاهده خواهد بود. نتايج نشان داد كه تغييرات آب و هوايي منجر به افزايش فراواني و شدت خشك‌سالي در منطقه مورد مطالعه مي‌شود. علي­رغم وجود تنوع در مقدار  SPI براي مدت كمتر از 9 ماه در حال اجرا،  براي دوره‌هاي طولاني‌تر از 1 تا 2 سال در مقايسه با دوره تاريخي حدود 23.5 و 25 درصد افزايش‌يافته است. ناسازگاري خشك‌سالي شبيه‌سازي‌شده در آينده با دوره مشاهده در ايستگاه گرگان با چهار ايستگاه باقي مانده از مناطق جنوبي درياي خزر بايد مورد توجه قرار گيرد. اين وضعيت ممكن است به دليل اختلاف در منابع بارش در سواحل شرقي و غربي درياي خزر و واكنش متفاوت دو منطقه در برابر گرم شدن كره زمين باشد. مطالعات مختلف Alijani (1991) نشان داد كه سواحل غربي درياي خزر بيشتر از سواحل شرقي آن تحت تأثير جريان‌هاي شمالي سيستم پرفشار سيبري قرار دارند و در صورت ايجاد فشار زياد بر درياي خزر، بارندگي در غرب درياي خزر بالاتر از منطقه شرقي آن خواهد بود. با توجه به اين واقعيت كه پديده گرم شدن كره زمين به‌طوركلي منجر به تضعيف سيستم پر فشار سيبري شده است، بنابراين ميزان كاهش بارش در منطقه هاي مركزي و غربي درياي خزر به نسبت بيشتر از منطقه هاي شرقي آن مانند ايستگاه گرگان خواهد بود.نتيجه‌گيري: وقوع خشك‌سالي‌هاي پي‌درپي و افزايش شدت خشك‌سالي‌هاي دهه‌هاي آينده منطقه هاي ساحلي جنوب خزر منابع آبي را كاهش داده و اقتصاد مبتني بر كشاورزي منطقه را با بحران شديدتري مواجه مي‌نمايد، در اين صورت مديريت منابع آبي و تدوين سند راهبردي آبياري و الگوي كشت منطقه‌اي سازگار با روندهاي اقتصادي – اجتماعي و اقليمي ضروري به نظر مي‌رسد.