بررسي اثرات تغيير كاربري و نوع خاك بر برخي ويژگي هاي كيفي خاك در طول يك ترانسكت شمالي-جنوبي(مطالعه موردي شهرستان ميامي استان سمنان

سابقه و هدف: تحقيقات در كشورهاي در حال توسعه نشان داده، ارزيابي كيفيت خاك جهت نيل به موفقيت‌هاي اقتصادي در توليدات كشاورزي و پايداري محيط زيست بسيار ضروري است. براي اين منظور، ارزيابي عوامل موثر بر ويژگي‌هاي كيفيت خاك مي‌تواند نقش مهمي در ارزيابي نحوه مديريت اراضي در توليد و پايداري سيستم هاي كشاورزي داشته باشد. ويژگي هاي كيفي خاك معمولا توسط عوامل ذاتي مثل اقليم، سنگ مادر و زمان و همچنين ويژگي‌هاي پويا كه تابعي از عوامل مديريتي(انساني) است، كنترل مي‌گردد. تحقيق حاضر با هدف شناخت ميزان حساسيت ويژگي‌هاي كيفي خاك در اثر تغييرات نوع خاك (4 راسته خاك انتي‌سولز، اينسپتي‌سولز، اريدي‌سولز و مالي‌سولز) و كاربري اراضي (سه نوع كاربري شامل مرتع ، جنگل و كشاورزي) در امتداد ترانسكت شمالي- جنوبي در اراضي زراعي و غير زراعي شهرستان ميامي استان سمنان انجام شد.مواد و روش‌ها: در مجموع 215 نمونه خاك در اراضي دست نخورده (جنگل و مرتع) و نزديك‌ترين اراضي زراعي اطراف آن در سه منطقه با رژيم‌هاي رطوبتي و حرارتي متفاوت در امتداد ترانسكت شمال به جنوب از عمق 30-0 سانتي متري برداشت شده و در مجموع 13 ويژگي شيميايي، فيزيكي و بيولوژيك(شوري، pH، كربن آلي، ظرفيت تبادل كاتيوني، كربنات كلسيم معادل، فسفر قابل جذب، پتاسيم قابل جذب، آنزيم‌هاي اوره‌آز، بتاگلوكوزيداز، فسفاتاز قليايي، كربن زيست توده ميكروبي، ميانگين وزني قطر خاكدانه و وزن مخصوص ظاهري) در اين نمونه ها تعيين شد. سپس با استفاده از روشهاي آماري تجزيه مولفه هاي اصلي (PCA)، تجزيه عاملي (FA) و رگرسيون اثر دو عامل تغيير كاربري و نوع خاك (راسته خاك) بر ويژگي‌هاي كيفي شيميايي، فيزيكي و بيولوژيكي خاك بررسي شد.نتايج و بحث: نتايج نشان داد اكثر ويژگي هاي كيفي خاك در اراضي شمالي نسبت به جنوبي منطقه بدليل تغيير رژيم‌هاي رطوبتي و حرارتي (افزايش بارندگي و كاهش دما) وضعيت بهتري داشتند. بررسي روند ضريب تغييرات اكثر ويژگي‌هاي كيفي خاك در طول ترانسكت فوق نشان داد ضريب تغييرات اكثر ويژگي‌هاي بررسي شده تحت تاثير عامل اقليم بوده و ضريب تغييرات اكثر ويژگي‌ها از مناطقي جنوبي به شمالي كاهش يافته كه احتمالا كاهش دامنه تغييرات بدليل اثر افزايش اثرات تامپوني كربن آلي در مناطق شمالي بوده است. همچنين نتايج بدست آمده با استفاده از روشهاي آماري PCA و FA نشان داد ويژگي‌هاي كربن‌آلي، آنزيم بتاگلوكوزيداز، كربن زيست توده ميكروبي و ميانگين وزني قطر خاكدانه بطور مشترك در همه مناطق از اهميت بيشتري نسبت به ساير ويژگي‌ها كيفي خاك برخوردار بوده‌اند. نتايج بدست‌آمده از روش آماري تحليل رگرسيوني نيز نشان داد، دو عامل تغيير كاربري اراضي و نوع خاك مي توانند بيش از 55 درصد تغييرات ويژگي‌هاي كيفي خاك را پيش بيني كنند و از 13 ويژگي بررسي شده‌ 9 ويژگي‌فسفر قابل جذب، كربن زيست توده ميكروبي، آنزيم‌هاي اوره‌آز، بتاگلوكوزيداز، فسفاتاز قليايي، ميانگين وزني قطر خاكدانه، وزن مخصوص ظاهري، بطور نسبي توسط تغيير كاربري و 5 ويژگي هدايت الكتريكي، pH، ظرفيت تبادل كاتيوني، كربنات كلسيم معادل و پتاسيم قابل جذب توسط نوع خاك كنترل گرديد. نتيجه گيري: بطور كلي نتايج اين تحقيق نشان داد دو عامل تغيير كاربري و راسته خاك به استثناء ويژگي‌هاي هدايت الكتريكي، pH، پتاسيم قابل جذب، ظرفيت تبادل كاتيوني، و كربنات كلسيم معادل بيشترين تاثير را بر تغييرات ويژگي‌هاي كيفي خاك بررسي شده در همه مناطق مورد مطالعه داشته‌اند. از سوي ديگر ، ويژگي‌هاي فيزيكي و بيولوژيكي خاك بيشتر تحت تأثير تغيير كاربري اراضي و ويژگي‌هاي شيميايي بيشتر تحت تأثير راسته خاك بوده، بنابراين به منظور بررسي اثرات تغييرات مديريتي خصوصا كوتاه مدت بر ويژگي هاي كيفيت خاك ، ويژگي هاي بيولوژيكي و فيزيكي مناسب تر هستند.