بوم شناسي و بانك اطلاعات گرده گونه‌هاي درختچه‌اي و كاشته شده علفي شهر تهران: رويكرد مديريت اكولوژيك و ايمني شهري

سابقه و هدف: داده ‌هاي علم گرده‌ شناسي، در علوم متنوعي چون سيستماتيك‌ گياهي، گرده ‌شناسي عسل شامل بررسي و ارزيابي كيفيت وخلوص عسل، گرده‌ شناسي هوا، چينه ‌شناسي، پزشكي‌ قانوني، آب‌ و‌هواشناسي ديرينه، بازسازي پوشش‌ هاي گياهي ديرين، پيش‌ بيني و شبيه ‌سازي وقايع اقليمي گذشته و پيش بيني وقايع اقليمي آينده، باستان ‌شناسي، رده ‌بندي و فيلوژني و شناسايي حساسيت‌ هاي فصلي، كاربرد دارد. به ‌دليل آن كه بسياري از گونه ‌هاي گياهي كاشته ‌شده و زينتي در گروه عامل‌ هاي آلرژي‌ زا محسوب مي‌ گردند و با توجه به اينكه مطالعات كمي پيرامون گرده شناسي با رويكرد آلرژي‌ زايي در ايران تحقق يافته است، بنابراين انجام يك مطالعه گرده ‌شناسي و تهيه بانك اطلاعاتي گرده‌ شناسي شهر تهران از اهميت پايه ‌اي در مطالعات آلرژي برخوردار است. هدف‌ هاي اين مطالعه بررسي صفات ريخت ‌شناسي و ريزريخت‌ شناسي، طبقه بندي و تهيه بانك اطلاعاتي گرده ‌شناسي گونه ‌هاي علفي و درختچه ‌اي كاشته‌ شده شهر تهران به روش ميكروسكوپ الكتروني است.مواد و روش ‌ها: شهر تهران با مساحتي حدود 600 كيلومترمربع به ‌دليل قرار گيري در دامنه ‌هاي جنوبي البرز، وسعت جغرافيايي و قرارگيري در يك شيب ارتفاعي گسترده از شرايط اقليمي متنوعي برخوردار است كه در برگيرنده گونه‌ هاي متنوع زينتي است. بنابراين با بررسي فلورهاي چاپ شده و اطلاعات سازمان فضاي سبز شهر تهران ليستي از گونه‌ هاي تأثيرگذار و فراوان تهيه شد. سپس نمونه‌ هاي گياهي مورد نظر از رويشگاه‌ هاي گياهي جمع آوري و براساس روش ‌هاي استاندارد، آبگيري و تثبيت شدند. سپس گونه‌ هاي گياهي با استفاده از فلورهاي ايران و ايرانيكا شناسايي شدند. در نهايت دانه‌هاي گرده جدا شده از بساك را روي پايه‌هاي مخصوص ميكروسكوپ الكتروني قرار داده و پس از پوشش دادن نمونه‌ها با فلز طلا با ميكروسكوپ الكتروني نگاره عكسبرداري شدند. سپس دانه‌ هاي گرده براساس منابع معتبر گرده‌ شناسي طبقه ‌بندي و توصيف گرديدند.نتايج و بحث: نتايج اين مطالعه شامل تهيه يك منبع مدون تصويري بومي پيرامون دانه گرده 145 گونه درختچه ‌اي و علفي كاشته شده شهر تهران مي‌ باشد. اين 145 گونه گياهي متعلق به 65 خانواده گياهي شامل 95 گونه علفي و 50 گونه درختچه ‌اي هستند. خانواده آفتابگردان با 16 گونه و خانواده گلسرخيان با 14 گونه، بيشترين نمونه‌ ها را دارا هستند. از 131جنس مورد بررسي، 43 جنس آلرژي‌ زا گزارش شده ‌اند كه خانواده آفتابگردان با دارا بودن 5 جنس آلرژي‌ زا و سپس خانواده ‌هاي سرو و زيتون با 3 جنس آلرژي‌ زا بيشترين فراواني گونه‌ هاي آلرژي‌ زا را در بين خانواده ‌هاي مورد بررسي دارند. نتايج اين مطالعه نشان مي ‌دهد كه درختچه‌ هاي آلرژي‌ زا فراواني بيشتري نسبت به گياهان علفي آلرژي ‌زا دارند. اين در حالي است كه درختان و درختچه ‌ها به ‌دليل توليد گرده فراوان تر و گرده ‌افشاني با باد داراي تأثيرهاي آلرژي‌ زاي بيشتري هستند. دانه‌ هاي گرده‌ اين گونه ‌ها به ‌طور معمول كوچك بوده و مي ‌توانند در مسافت‌ هاي طولاني پراكنده شوند و از ماندگاري بيشتري در هوا برخوردارند. نتايج اين مطالعه نشان مي ‌دهد كه گرده ‌هاي آلرژي‌ زا نيز از تنوع ريختي بالايي برخوردارند البته تأثير معنادار ريز ريخت شناسي دانه گرده در ايجاد آلرژي به مطالعات گسترده ‌تري نياز دارد.نتيجه گيري: دستاوردهاي اين مطالعه به ‌عنوان يك الگو جهت مطالعات گرده شناسي و بويژه در پژوهش ‌هاي آسم و آلرژي در كشور كاربرد خواهد داشت. همچنين اين مطالعه در راستاي تكميل بانك اطلاعات گرده ‌اي و اطلس گرده ‌شناسي كشور انجام مي‌ گردد. نتايج اين مطالعه نشان مي ‌دهد كه در شهر تهران گونه ‌هاي گياهي زيادي بدون در نظر گرفتن ملاحظات آلرژي ‌زايي كاشته شده كه به ‌عنوان يك هشدار مهم جهت مديران اكولوژي شهر بايد مد نظر قرار گيرد.