تجزيه به مؤلفه‌هاي اصلي و تعيين روابط بين صفات ژنوتيپ هاي بومي سنجد استان كرمان

سابقه و هدف: سنجد در سطح وسيعي در ايران كاشته مي شوند و در عين حال رويشگاه هاي طبيعي محدودي نيز از گونه‌هاي آن ديده مي شود. درخت سنجد در انواع مختلف خاك ها و شرايط رطوبتي يافت مي شود اما ترجيحاً در دشت هاي سيلابي و مناطق ساحلي مرطوب رشد بهتري دارد. سنجد به عنوان يكي از محصولات مهم استان كرمان از جايگاه ويژه‌اي برخوردار است. سطح زير كشت و ميزان توليد سنجد در استان كرمان به ترتيب 309 هكتار و 1100 تن مي باشد. در اين استان، درختان بومي به دليل خوش خوراكي ميوه هايشان، عمدتاً در امتداد نهرها و حاشيه مزارع كاشته مي شوند. با وجود چنين تنوع گسترده و با وجود پتانسيل زياد براي توليد و صادرات اين محصول داروئي و غذايي با ارزش به بازارهاي جهاني، اطلاعات كمتري از تعداد گونه ها و تنوع ژنتيكي ژنوتيپ هاي بومي در دسترس است. اين مطالعه به عنوان يك بررسي مقدماتي، بيانگر وجود ميزان تنوع مورفولوژيكي بالايي در ژنوتيپ هاي سنجد بومي استان بود كه اهميت استفاده از آن­ها را در برنامه هاي به نژادي بعدي آشكار مي سازد. مواد و روش ها: در اين تحقيق، شش صفت كيفي شامل شكل ميوه، عطر و طعم ميوه، رنگ پوست ميوه، تاريخ رسيدن ميوه، تاريخ گل­دهي و شكل برگ و چهارده صفت كمي شامل طول پهنك، عرض پهنك، طول دمبرگ، عرض دمبرگ، طول خار، عرض خار، طول ميوه، عرض ميوه، طول بذر، عرض بذر، طول دم ميوه، عرض دم ميوه، وزن ميوه و وزن بذر بين 22 ژنوتيپ بومي سنجد از مناطق سيرجان، بردسير و كرمان مطالعه گرديد.نتايج و بحث: نتايج وجود تنوع زيادي بين صفات ژنوتيپ ها را نشان داد. ميانگين طول ميوه 87/1 سانتي­متر، قطر ميوه 12/1 سانتي­متر، وزن ميوه 49/1 گرم، وزن بذر 52/0 گرم، طول برگ 27/4 سانتي­متر و عرض برگ 48/2 سانتي­متر مشاهده شد. بيشترين وزن ميوه و كيفيت و عطر و طعم ميوه در ژنوتيپ شماره (4) محمودآباد سيرجان گزارش گرديد. بيشترين ضريب همبستگي مثبت در سطح احتمالي (p 0.01) به­ترتيب بين طول دمبرگ و طول خار (669/0= r)، طول دمبرگ و طول دم ميوه (601/0= r) و طول ميوه و قطر ميوه (584/0= r) مشاهده گرديد. تجزيه به مؤلفه هاي اصلي در صفات كيفي نشان داد كه دو مؤلفه اول در برگيرنده 62% كل تغييرات بودند. در صفات كمي، 5 مؤلفه اول 74/77 % كل تغييرات را شامل شدند. بر اساس دندروگرام اسكتر­پلات صفات كمي و كيفي، كل ژنوتيپ ها به 3 گروه مجزا تقسيم شدند. در تحقيق حاضر، دسته‌بندي توده ها بر مبني صفات كمي از پراكنش جغرافيائي آن ها تبعيت نمي كرد.نتيجه گيري: بيشترين وزن ميوه در ژنوتيپ محمودآباد سيرجان كه يك منطقه گرمسيري است، تعلق داشت و داراي طعم شيرين و عطر خوبي بود. بيشترين مقادير همبستگي صفات در مؤلفه اول بين صفات تاريخ گل­دهي، شكل برگ، ابعاد برگ، ميوه و بذر و همچنين وزن بذر مشاهده گرديد. وجود صفات برگي برتر و برنامه‌هاي اصلاحي بعدي بر روي آن­ها مي‌تواند دامنه استفاده از سنجد را از حالت صرفاً ميوه­اي گسترش دهد. شرايط محيطي و قرار گرفتن در ارتفاع مختلف از سطح دريا، نقش چنداني در خوشه بندي ژنوتيپ ها نداشت.