دستور زبان تخيل ويتگنشتاين به‌مثابه روش در گسترش درام (با نگاهي به فيلم‌نامۀ «وقت ديگر، شايد»)

در قرن بيستم، چرخش‌هاي مطالعات زباني در حوزۀ فلسفۀ زبان، بر بسياري از شاخه‌هاي ديگر فلسفه، همچون مطالعات تخيل در هنر نيز تأثير گذاشت. لودويك ويتگنشتاين در جايگاه يكي از چهره‌هاي فلسفۀ زبان در قرن بيستم،كوشيد فلسفۀ زبان را از حوزۀ نظريه برهاند و به روش نزديك كند. بنابراين گزاره‌هاي او- به‌خصوص در دورۀ متأخر- راهي است براي شناختن كاركردهاي زبان درراستاي روش‌مندي دستورزبان. هدف از نگارش اين مقاله، دست‌يابي به شيوه‌هاي بسط زبان نمايشي، با نگاهي به روش دستور زبان تخيل بر پايۀ آراي ويتگنشتاين است. در اين راستا، فيلم‌نامۀ «وقت ديگر، شايد» اثر بهرام بيضايي، برگزيده شده كه بازي‌هاي زباني تخيل در آن مشهود است. در اين پژوهش، به اين سؤال پاسخ داده‌ شده كه چگونه روش ويتگنشتاين در دستور زبان تخيل، مي‌تواند منجر به بسط زبان دراماتيك شود؟ بر همين اساس، اين فرضيه‌ قوت مي‌گيرد: به‌نظر مي‌رسد بيضائي، عناصر مختلفي را با درهم‌آميزي دستور بازي‌هاي زباني متفاوت تخيل درهم آميخته تا به گسترش زبان نمايشي اثر ياري رساند. اين پژوهش، براساس هدف، كاربردي و از نظر روش گردآوري اطلاعات كتابخانه‌اي، بر پايۀ روش كيفي و بر مبناي ماهيت توصيفي انجام گرفته است. براساس نتايج، روش تخيل‌پردازي و شكل‌گيري دستور بازي زباني آن در فيلم‌نامۀ مورد نظر، داراي شكل‌هاي متفاوتي بوده و منجر شده بيضائي روش‌هاي متفاوت كلامي را در گفت‌و‌گونويسي و تصويرسازي درهم آميزد و با روش تخيل شبكه‌اي، به توليد دستور زباني ويژه دست يابد.