تحليل گفتمان انتقادي بازنمايي رفتارهاي اخلاقي ايرانيان در متون خلقيات‌نويسي

با توجه به اهميتي كه ژانر خلقيات‌نويسي در فرهنگ ايراني دارد، در اين پژوهش به بررسي و نقدِ بازنمايي رفتارهاي اخلاقي ايرانيان در اين آثار پرداخته شده است. خلقيات‌نويسي با هدف بررسي و فهرست‌برداري از خصلت‌هاي فرهنگي و اخلاقي ايرانيان، يكي از گونه‌هاي ويژۀ نوشتارهاي فرهنگي و اجتماعي است كه حياتي طولاني و دست كم همپاي پيدايش گفتار جامعه‌شناسي آكادميك در ايران دارد. كتاب «از ماست كه بر ماست» اثر رضا بهرام‌پور، نمونه مورد بررسي‌ در پژوهش حاضر است. براي بررسي و نقد بازنمايي رفتارهاي اخلاقي ايرانيان در اين اثر از روش تحليل گفتمان انتقادي بر اساس الگوي تئون ون‌دايك استفاده شده است. نتايج نشان داد كه آثار خلقيات‌نويسي از بسياري از استراتژي‌هاي ايدئولوژيك براي به تصوير كشيدن رفتارهاي اخلاقي ايرانيان بهره مي‌برند. گفتماني كه اين ژانر نوشتاري در پرتو آن ايرانيان را نقد مي‌كند، گفتمان خودانتقادي فرهنگي است. اين گفتمان بيش از آن‌كه در پي بررسي و توصيف رفتارهاي فرهنگي و اخلاقي ايرانيان باشد، در حال ساخت اين رفتارها است. به‌اين‌صورت كه با جهت‌دهي به رفتار ايرانيان، آن‌ها را به سمت رفتارهاي اخلاقي ناپسند هدايت مي‌كند؛ بر اساس بازنمايي بهرام‌پور در اين كتاب، رفتارهاي اخلاقيِ ناپسند ايرانيان، سه برابر بيشتر از رفتارهاي اخلاقيِ پسنديدۀ آن‌ها است. در واقع، متون خلقيات‌نويسي با استراتژي‌هاي مبتني بر ايدئولوژي خودانتقادي، اين امكان را در دسترس ايرانيان قرار مي‌دهند تا اَعمال خود را نسبت به غيرايراني‌ها تفسير كنند. براين‌اساس، اين آثار به ايرانيان مي‌گويند كه آن‌ها ذاتاً غيراخلاقي عمل مي‌كنند و در مقابل، غربي‌ها ذاتاً مردماني اخلاق‌مدار هستند.