سنخ شناسي مفهوم هويّت - طبقه در سنّت تذكره نويسي عرفاني (طبقات الصوفيه و تذكره‌الاولياء)

تذكره نويسي عرفاني شكلي از نوشتار عرفاني است كه از منظر روايي با دو وجه گزاره‌اي-توضيحي و داستاني و از منظر گفتماني با الگو‌سازي و مشروعيت‌بخشي به سوژه‌هاي عرفاني حكايت‌هايي را درباره آنها سامان داده است. به رغم اشتراك در گونه ادبي يا پيروي از سنت روايي مشترك، برساخت روايي و گفتماني تذكره‌ها‌ بنا به تلقي ويژۀ مولف-راويان از مفهوم هويت-طبقه متفاوت است. در اين نوشتار تلقي مولف-راويان دو تذكرۀ جمعي عرفاني، طبقات‌الصوفيه انصاري و تذكره ‌الاولياي عطار از مفهوم هويت-طبقه و پشتوانه‌هاي معرفتي و ايدئولوژيك سامان‌دهندۀ آنها دلالت‌يابي و تفسير شده است. نتيجه نشان مي‌دهد كه مولف-راوي طبقات‌الصوفيه به پيروي از سنت گردآوري حديث و تاكيد بر واقعيت صلب در تبيين هويت-طبقۀ سوژه-ها بيشتر بر عناصر از پيش‌تثبيت‌شدۀ هويت آنها تكيه كرده و غالباً از تبيين سبك زندگي مبتني بر سليقه و مصرف طفره رفته است. افزون بر اين در تداوم روايي متن، بخش قابل ملاحظه‌اي از فضاي متني را به تبيين مفاهيم عرفاني يا مناجات اختصاص مي‌دهد. در مقابل مولف-راوي تذكره‌الاولياء به دليل گرايش به عرفان عاشقانه و بي‌پروا و نيز دلبستگي به جنون‌برساخته با گشودگي تمام، وجوهي از عناصر برسازندۀ سليقه و مصرف سوژه‌ها همچون سخن‌گفتن، تغذيه، پوشاك، عبادات و مناسك، تعلقات و دارايي‌ها را بازنمايي مي‌كند. با اين وصف تلقي انصاري از مفهوم هويت-طبقۀ همسو با سنت قديميِ امتناع از بازنمايي فرد و بدن وي، فروبسته بوده و بازنمايي سوژه‌ها در خدمت تبيين مفاهيم عرفاني است، در حاليكه نوشتار عطار با بسط سنَت تذكره‌نويسي در خدمت تيپ‌سازي عرفان عاشقانه است، كنشي كه قلندرانه اغلب وجوه زندگي روزمره سوژه ها را افشا مي كند.