شتاب اجتماعي و انقلاب اسلامي: تبيين انقلاب اسلامي از يك چشم انداز زمان‌ محور

هدف: اين مقاله در پي آن است كه انقلاب اسلامي را در پرتو ساختارهاي زماني جامعه بررسي كند و با بكارگيري نظريه شتاب اجتماعي به اين پرسش‌هاي اصلي پاسخ مي‌دهد كه چگونه در سال‌هاي متنهي ‌به انقلاب فرايندهاي مدرنيزاسيون به شتاب اجتماعي پيوند مي‌خوردند؟ و چرا سازوكارهاي شتاب اجتماعي به بي‌ثباتي اجتماعي انجاميدند؟ فرض اين مقاله اين است كه «پيامدهاي ناشي از نرخ‌هاي ناهمگون شتاب اجتماعي زمينه‌هاي اساسي را براي انقلاب اسلامي 1357 فراهم كردند». روش‌شناسي پژوهش: براي تحليل داده‌هاي نظري و تجربي اين مقاله از روش اسنادي بهره گرفته شده و كوشيده تا نظريه شتاب اجتماعي را با تبيين انقلاب اسلامي تطبيق دهد. يافته‌ها: يافته‌ها نشان مي‌دهند كه نرخ‌هاي گوناگون شتاب به‌مجموعه‌اي از ناهمسازي‌ها و كژكاركردي‌ها انجاميدند و فرايندهاي شتابكاهي را در حوزه‌هاي اقتصاد، اجتماع و فرهنگ به راه انداختند، امري كه به نوبه خود زمينه‌ساز انقلاب شد. شتاب فن‌آورانه به‌واسطه پيوند‌خوردن با درآمدهاي نفتي موجب پديده‌هاي شتابكاهي و كژكاركردي ناشي از شتاب شد. خرده نظام سياست فرايندهاي تفكيك خرده نظام‌هاي اجتماعي به‌مثابه پاسخي به فشارهاي فزاينده شتاب اجتماعي را مسدود كرد. سرانجام نظام ارزشي مسلط در پرتوي اين مناسبات اقتصـادي و اجتماعي توان متقاعدكنندگي خود را از دست داد و نتوانست الگوهاي كنش فردي و جمعي متناظر را شكل دهد. نتيجه‌گيري: در دوران منتهي به انقلاب، پديده «شتاب‌كاهي ناشي از شتاب» زمينه را براي بي‌ثباتي اجتماعي فراهم آورد. همزمان دين به‌مثابه مجموعه منسجم و ريشه‌دار از ارزش‌ها و جهت‌گيري‌ها كه در زندگي روزمره مردم جريان دارد يك جايگزين نويدبخش پيشنهـاد داد و هنگامـي كه با رهبـري قاطعانـه و كاريـزمايي امام خميني(ره) همراه شد به نيروي پرتوان شتاب دگرگوني اجتماعي تبديل شد.