ارزش‌هاي ترجمه‌تفسير اسماعيل بن مبارك (از سال 665ق)

مصحف شمارۀ 17394 كتابخانۀ مرعشي، كتابت‌شده به دست اسماعيل بن مبارك در سال 665ق، متضمّن يك دوره ترجمه- تفسير قرآن به زبان فارسي است كه به بخشي از قلمرو زباني پهناور ماوراءالنهر تعلّق دارد. با مقايسۀ برگردان حاضر با بخش ترجمۀ قرآن از تفاسير موجود فارسي پيش از سدۀ هفتم هجري و نيز ساير ترجمه‌هاي موجود از قرآن كريم كه تاكنون به صورت كامل يا موردي منتشر يا معرّفي شده، مشخّص مي‌گردد كه اين برگردان يا متني كه اسماعيل بن مبارك از روي آن رونويسي كرده، وامدار هيچ يك از منابع پيشين نيست. كاتب يك جا در انتهاي دستنويس از يكي از مآخذ خود نيز كه كتاب «المُوضِح» اثر حدّادي (دانشور و مفسّر بزرگ قرن چهارم و پنجم هجري) است ياد مي‌كند كه نشان مي‌دهد اين متن مفقود در موضوع علوم قرآني را در اختيار داشته است. بررسي ارزش‌هاي زباني و تفسيري چنين اثري جايگاه آن را در ميان ترجمه‌هاي موجود قرآن به زبان فارسي بيش از پيش روشن خواهد كرد. بخشي از اين نوشتار پيرامون اصل دستنويس و سرگذشت آن از ماوراءالنهر تا ايران است. در بخش ديگر مشخّصات ظاهري و ارزش‌هاي هنري دستنويس بيان گرديده است. يك جا نيز به ماهيت و ساختار اين ترجمه و اينكه در بسياري بخش‌ها يك «ترجمه- تفسير» يا «ترجمۀ تفسيري» است پرداخته شده است. در نهايت نيز شماري از ويژگي‌هاي زباني اثر در چند بخش توصيف گرديده تا جايگاه آن را در مطالعات زبان فارسي نشان دهد.