بررسي پاردوكس و كاركردهاي آن در بيان تجربۀ وحدت وجود در شعر عهد تيموري

عرفا براي تبيين انديشه‌ها و تجارب عرفاني و انتقال اين مفاهيم به ديگران و اقناع مخاطبان خويش، از ظرفيت‌هاي هنري زبان در قالب بيان پارادوكسي و متناقض‌نمايي بهره برده‌اند. عارفان تجارب عرفاني خود را فراتر از حدّ تقرير و توصيف مي‌دانند و عده‌اي نيز بيان و توصيف آن را حتي ناممكن مي‌شمارند. اين حقايق و معارف بنا به احوال سالك، بسيار متفاوت و متغير خواهند بود؛ اما آنچه هست اينكه چرا بازتاب اين موارد در ساخت زبان به‌راحتي امكان‌پذير نيست و اصولاً چرا پس از بازتاب زباني آن‌ها، گزاره‌هاي حاصل، غير قابل درك به‌نظر مي‌رسند و در برخورد اول گاه متناقض و خلاف عادت جلوه مي كنند كه مي‌توان متناقض‌گونگي را از ويژگي تجربه عرفاني محسوب نمود. شعر عرفاني و هنري حوزه هرات عهد تيموري، يكي از شاهكارهاي ادب عرفاني در ادوار گذشته به شمار مي‌ رود كه در گسترش و رونق بخشيدن عرفان تعليمي نقش بارز دارد كه متاسفانه جلوه‌هاي مفاهيم عرفاني و ابزار بياني آن، كم‌تر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته‌ است و شهرت آن بيشتر در تجلي هنر است. اين پژوهش، كاركرد پارادكس را به عنوان يك ابزار بياني زبان عرفان تبيين نموده و نقش آن را در بازخواني تجربه وحدت وجود در شعر عرفاني حوزه هرات برجسته ساخته‌است. حاصل بدست آمده از اين تحقيق، عبارت از آن است كه ابزار بياني متناقض‌نما، با توجه به تناقض‌نمائي تجربه .وحدت وجود و شرايط گوينده و مخاطب جامعه عهد تيموري در حوزه هرات، يكي از بهترين و زيباترين شيوۀ بيان هنرمندانه و عارفانه است.