وصال خداوند بمثابۀ نكاح: بررسي يك استعارۀ مفهومي كليدي در كشف الاسرار روزبهان

زمينه و هدف: استعاره در نظريه هاي معاصر، نه صرفاً ابزار زيبايي‌شناسي، بلكه فرايند شناختي بنيادين ذهن انسان تلقي ميشود. طبق نظريۀ استعارۀ مفهومي، استعارۀ «فهم و تجربه» يك حوزۀ مفهومي در اصطلاحات و عباراتِ يك حوزۀ مفهومي ديگر است. اين تحقيق كوششي است براي تحليل يك استعارۀ مفهومي كليدي در كتاب كشف الاسرار روزبهان بقلي. روش مطالعه: روش اين مطالعه توصيفي - تحليلي است و بر موضوع مفهوم‌پردازي وصال خداوند با اصطلاحات حوزۀ مفهومي ازدواج و نكاح در كتاب كشف الاسرار متمركز است؛ هرچند به ضرورت به آثار مهم ديگر شيخ يعني عبهرالعاشقين و شرح شطحيات نيز پرداخته ميشود. يافته ها: روزبهان در كتاب كشف الاسرار -زندگينامۀ خودنوشت روحاني خود كه به گزارش مكاشفاتش اختصاص يافته است- كوشيده است با استفاده از مفاهيم حوزۀ مفهومي «نكاح»، مفاهيم انتزاعي حوزۀ مفهومي «وصال با خداوند» را توصيف كند. در اين استعاره، قلمرو مبدأ حوزۀ مفهومي «نكاح» است كه مفهومي محسوس و ملموس است و قلمرو مقصد حوزۀ مفهومي «وصال خداوند» است كه مفهومي متافيزيكي و انتزاعي است. روزبهان با اصطلاحات و الفاظ حوزۀ نكاح مانند عروس، حجله، مراسم جشن و پايكوبي و نثارهايي كه داماد به عروس ميكند، مفاهيم انتزاعي رابطۀ عاشقانه با خداوند را توضيح ميدهد. نتيجه گيري: طبق نظريۀ استعارۀ مفهومي، وي با انتخاب حوزۀ مفهومي«نكاح» براي توصيف «وصال خداوند» هم نظام ادراكي و شناختي خود را درمورد وصال خداوند توضيح ميدهد و هم انتظارات و توقعات خود و مخاطبان را درمورد آن تنظيم ميكند. درواقع اين استعاره، نظام فكري و فضاي حاكم بر «نكاح» را به نظام فكري و فضاي حاكم بر مفهوم «وصال الهي» منتقل ميكند. ما از رهگذر مطالعۀ اين استعارۀ مفهومي كه در فضاي عرفان اسلامي بيمانند و بي‌نظيري است، به جنبه هايي تازه از رويكرد روزبهان به مقولۀ وصال الهي دست مييابيم.