كرونا، پنجه‌درپنجۀ مذهب: تحليل گفتمان توييتر فارسي با چارچوب شناختي‌ ـ اجتماعي ون‌دايك

با شيوع كرونا در ايران و مطرح‌شدن لزوم تعطيلي مراكز پرجمعيت، از جمله اماكن مذهبي، برخي با اين تصميم مخالفت كردند و عده‌اي، در قم و مشهد، با حضور در حرم‌ها تلاش كردند كه مانع بسته‌شدن آن‌ها شوند. اين اقدامات به‌سرعت در فضاي مجازي بازتاب يافت. در شبكۀ اجتماعي توييتر، كه امكان بحث و گفت‌وگو بين كاربران فراهم است، گروهي مخالفت با دستورالعمل‌ها بهداشتي را مغاير با احكام دين دانستند و گروهي ديگر مذهب را در تقابل با علم قرار دادند. اين پژوهش معطوف به اين بحث‌هاست و مسئلۀ اصلي آن، اين است كه هر گروه براي بيان باور و ديدگاه خود از چه سازوكارهايي بهره گرفته‌اند؟ به اين منظور، 170 توييت فارسي، با كليدواژه‌هاي «دين» و «كرونا»، انتخاب و با استفاده از انگارۀ ون‌دايك، بررسي شدند. تحليل داده‌ها نشان داد كه بيشترين ابزار زبان‌شناختي به‌كارگرفته‌شده توسط كاربران، براي بازنمايي باورها و ايدئولوژي خود، دو راهبرد «فاصله‌گذاري» و «نفرين و دشواژه» است. ازآنجاكه شبكه‌هاي اجتماعي بسيار تأثيرگذارند و توييت‌ها مي‌توانند كنش‌هاي اجتماعي را شكل دهند، تقابل‌هاي مشاهده‌شده در اين فضا مي‌توانند به سطح جامعه هم كشيده شوند و تنش‌هايي را ايجاد كنند. نتايج اين پژوهش و انجام مطالعات مشابه مي‌تواند به شناخت علت اين تقابل‌ها كمك كند و زمينه را براي ايجاد همدلي و امكان گفت‌وگوي ثمربخش ميان ايدئولوژي‌هاي متفاوت فراهم و از اين طريق، ثبات اجتماعي را تضمين كند.