گفتمان‌كاوي نامه‌هاي امام علي(ع) به معاويه بر اساس رويكرد وندايك

تحليل گفتمان انتقادي (تگفا) يكي از رويكردهاي جديد تحليل گفتمان است كه بر اساس آن عوامل فرازباني همچون قدرت، تاريخ و ايدئولوژي مورد بررسي قرار مي‌گيرد. اين رويكرد در نيمه‌دوم قرن بيستم به همت برخي از انديشمندان و نظريه‌پردازان علم زبان‌شناسي شكل گرفت. تئون وندايك از جمله افراد برجسته و از پيشگامان مطالعه و پژوهش در زمينه تگفاست. به عقيده او ايدئولوژي در گفتمان مي‌تواند از طريق راهكارهايي به نام مربع ايدئولوژيكي بازنمايي شود كه مبناي اين راهكارها، وجود تقابل‌هاي دوگانه ميان گروه خودي و غيرخودي است. گفتمان امام علي(ع) در نامه‌هايش خطاب به معاويه از چنين ويژگي برخوردار است كه مي‌توان آن را بر اساس رويكرد ون‌دايك و با استفاده از روش توصيفي- تحليلي مورد كاوش قرار داد. اين پژوهش از آن جهت حائز اهميت است كه در آن ايدئولوژي دو تفكر متقابل در تاريخ اسلام، از طريق روش تگفا براي مخاطب تشريح مي‌گردد. يافته‌ها بيانگر آن است كه ايدئولوژي امام علي (ع) و معاويه منجر به قطب‌بندي ميان دو گروه و به‌ عبارت‌ ديگر تقابل «ما» و «آن‌ها» گرديده است اين در حالي است كه با تبيين  وجوه اختلاف دو گروه در هويت، اعضاء و اعمال جايگاه گروه خودي (ما) اعتلا و جايگاه گروه غير خودي (آن‌ها) تنزل يافته است. علاوه بر اين شرافت نسب، خلوص، ايمان به خدا، معاشرت با نيكان و شجاعت به عنوان مهمترين نكات مثبت «ما» و نفاق، كفر، معاشرت با بدان و پيروي از شيطان به عنوان مهمترين نكات منفي «آن‌ها» در گفتمان امام علي(ع) بازنمايي گرديده است. همچنين به نظر مي‌رسد كه ايدئولوژي امام علي (ع) يعني «اعتقاد راستين به دين اسلام» و ايدئولوژي معاويه يعني«انحراف از دين اسلام» در نتيجه تقابل آن دو متجلي شده است.