واكاوي استراتژي توجيهي در گفتمان امام علي(ع) (مورد پژوهانه: نامه امام به عثمان بن حنيف)

در يك فرايند گفتماني، عوامل متعددي بايد نقش خود را به‌خوبي ايفا نمايد تا ارتباط ميان طرفين گفتمان شكل بگيرد و پس از آن اثرگذاري و اقناع مخاطب تحقق يابد. يكي از اين عوامل، تعيين استراتژي و ابزارهاي مختلف زباني است كه يك سخنور ماهر با شناخت آنها و آگاهي بر زمان و مكان و نحوه استفاده از آنها، بر نفوذ كلام خويش مي افزايد. صلاحيت عمل‌گرايانه سخن پرداز در تعيين شگردها و ابزارهاي ويژه هر راهبردي تضمين‌كننده كنش اجرائي پيام گير است. از جمله اين استراتژي ها، استراتژي توجيهي است. بر اساس اين استراتژي، سخنگو در پي آن است تا با دستورالعمل ها، توصيه ها و امر و نهي ها، در رفتار مخاطب خويش تأثير گذارد و او را وادار به انجام كاري نمايد. اين نوشتار بر آن است تا با در پيش گرفتن روش توصيفي- تحليلي به بررسي استراتژي توجيهي در نامه امام علي (ع) به عثمان بن حنيف، كارگزار خود در بصره بپردازد. دستاورد پژوهش بيانگر آن است كه اميرالمؤمنين علي عليه‌السلام به‌عنوان يك سخنور بي‌نظير در تاريخ سياسي-اجتماعي اسلام، از طريق كاربست استراتژي هاي متنوع گفتمان ازجمله استراتژي توجيهي، افكار مخاطب/مخاطبين را در عالم واقعي يا در دنياي ذهن به تحرك و پويايي واداشته است. تنوع در شگردهاي توجيهي مثل افعال كنشي غيرمستقيم، جملات توبيخي، تنبيهي و استفهاميِ پي درپي و هارموني ناشي از واژگان و سجع، نقش بزرگي در فرايند اقناع مخاطب دارد. كاربست گفت كنش هاي غيرمستقيم با بسامد بيشتر نشان از غلبه راهبرد احترام و پس از آن مكانيزم استفهام بيانگر به چالش كشيدن ذهن مخاطب جهت يافتن پاسخي منطقي و اقناع وي از طريق استدلال است. فراز ابتدائي نامه توبيخ آميز بوده ولي به دنبال آن تا پايان‌نامه صبغه ارشادآميز به خود مي گيرد.