اثربخشي درمان شناختي‌رفتاري بر علائم روان‌پريشي مثبت و منفي و تنظيم هيجاني مبتلايان به اختلالات طيف اسكيزوفرنيا

اهداف اسكيزوفرنيا ناتوان‌كننده‌ترين اختلال روان‌پزشكي است و مبتلايان به اين اختلال داراي بيشترين پذيرشِ بستري در بخش‌هاي روان‌پزشكي هستند. اگرچه خط اول درمان داروست، اما بسياري از بيماران پاسخ درماني مطلوبي دريافت نمي‌كنند و پس از برطرف شدن علائم حاد باز هم علائم روان‌پريشي و دشواري‌هاي تنظيم هيجاني را تجربه ‌مي‌كنند. درمان شناختي‌رفتاري در كنار دارودرماني يك درمان كمكي براي بيماران مبتلا به اسكيزوفرنياست كه براي هدف قراردادن علائم روان‌پريشي باقي‌مانده تدوين شده است. هدف اين مطالعه تعيين اثربخشي درمان شناختي‌رفتاري بر علائم مثبت و منفي و تنظيم هيجاني مبتلايان به اختلالات طيف اسكيزوفرنيا بود. روش بررسي طرح آزمايشي مطالعه تك‌موردي از نوع AB (فاز خط پايه و مداخله) همراه با فاز پيگيري بود كه علاوه‌ بر درمان روتين، جلسات درمان شناختي‌رفتاري براي شركت‌كنندگان برگزار شد. شركت‌كنندگان در مطالعه حاضر، بيماران بستري‌شده در مركز آموزشي، درماني و پژوهشي روان‌پزشكي رازي شهر تهران بودند كه بر‌اساس معيارهاي ورود انتخاب شدند. 30 شركت‌كننده به‌صورت در دسترس انتخاب شدند و از بين آن‌ها 5 شركت‌كننده به‌صورت تصادفي در جلسات مداخله گمارش شدند و با مقياس‌هاي علائم مثبت و منفي كي، فيزبين و اوپلر (1986) و دشواري در تنظيم هيجاني گراتز و رومر (2004) در 3 فاز خط پايه، فاز مداخله و فاز پيگيري ارزيابي شدند. جلسات درمان برگرفته از پروتكل درمان شناختي‌رفتاري براي علائم روان‌پريشي تأليف لورا اسميت و همكاران (2003) بود. براي تحليل داده‌ها از شاخص‌هاي ناهمپوشي همه جفت‌ها، درصد داده‌هاي ناهمپوش، درصد همه داده‌هاي ناهمپوش، درصد داده‌هاي افزون بر ميانه، اندازه اثرِ d كوهن و درصد بهبودي و براي تفسير داده‌ها از نمودار ديداري استفاده شد. يافته‌ها نتايج نشان داد اندازه اثر علائم مثبت و منفي در فاز مداخله نسبت به فاز خط پايه در شركت‌كننده اول تا پنجم به‌ترتيب 1/6، 3/2،‌ 1/9 و 2/4 برآورد شد كه فقط اندازه اثر شركت‌كننده دوم و سوم بزرگ بود. اندازه اثر مؤلفه تنظيم هيجاني در شركت‌كننده اول تا پنجم به‌ترتيب  2/8، 1/2، 1/1، 2/2 و 1/9 برآورد شد كه اندازه اثر شركت‌كننده دوم بزرگ و ديگر شركت‌كنندگان متوسط بود. يافته‌هاي اين مطالعه نشان داد طي مراحل پس از درمان و پيگيري، بيماراني كه درمان شناختي‌رفتاري دريافت كردند اگرچه علائم روان‌پريشي مثبت و منفي و دشواري در تنظيم هيجاني را همچنان تجربه مي‌كردند، اما اين علائم نسبت به فاز خط پايه كاهش يافته بود، همچنين درصد بهبودي آن‌ها ناچيز بود. نتيجه‌گيري تحليل داده‌ها نشان داد اگرچه درمان شناختي‌رفتاري در كاهش علائم روان‌پريشي مثبت و منفي و بهبود تنظيم هيجاني بيماران اثربخش است، اما داده‌هاي حاصل از اندازه اثر d كوهن و شاخص‌هاي بهبودي يافته‌ها به لحاظ باليني معنادار نيست. در‌واقع بيماراني كه درمان شناختي‌رفتاري را دريافت كردند اگرچه در علائم روان‌پريشي و دشواري در تنظيم هيجاني بهبودي اندكي نشان دادند، اما نتوانستند دستاوردهاي درماني را در فاز پيگيري حفظ كنند.