گونه‌‌شناسي اختلافات مصاحف صحابه و امصار و تأثير آنها در پيدايش قرائات

مصاحف صحابه در مواردي ازجمله ترتيب سوره‌ها در مصحف، تعداد سوره‌ها، نام سوره‌ها، به‌كاربردن لهجه‌هاي متنوع، جاي‌گذاري كلمات مترادف به‌جاي واژگان اصيل قرآني وافزودن اضافات تفسيري توسط برخي از صحابه، با يكديگر اختلاف داشتند. اين اختلافات تاحدي طبيعي بود؛ زيرا صحابه، مصاحف خود را به‌منظور استفاده شخصي تدارك ديده بودند؛ بااين‌حال، پس از رحلت پيامبر اكرم(ص) و اقتداي عموم مسلمانان به صحابه در قرائت قرآن، اختلافات صحابه دراين‌باره به‌سطح جامعه كشانده شد و درزمان خلافت عثمان به‌اوج خود رسيد. عثمان براي جلوگيري از اختلافات، مصاحفي را به‌عنوان مصاحف معيار تدوين كرد و به شهرهاي مهم اسلامي فرستاد كه به مصاحف امصار مشهور شدند؛ بااين‌وجود، بنابه‌دلايلي ازجمله وجود اختلاف در مصاحف امصار وابتدايي بودن خط عربي، اختلافات قرائي متوقف نشد وحتي افزون‌تر گشت. روايات منقول از عثمان دررابطه با وجود لحن در مصاحف و روايات منقول از عايشه دررابطه با شكايت به طرز نوشتن برخي لغات در مصاحف از آغاز نشان از وجود اختلاف در مصاحف امصار بود. اختلافات مصاحف امصار عبارتنداز: اضافه وكم شدن همزه، اضافه وكم شدن «الف»، اضافه وكم شدن «واو»، اضافه وكم شدن «ل»، اضافه وكم شدن «ف»، اضافه وكم شدن «ه»، تفاوت در نقطه‌گذاري و اعراب، تغيير حرف به هم‌جنس خود و تغيير برخي واژگان. پژوهش حاضر با روش توصيفي‌ـ‌ تحليلي نشان داده است كه تنها موارد معدودي از اختلاف لهجات از زمان صحابه در مصاحف باقي مانده و اغلب اختلاف‌هاي مصاحف صحابه با توحيد المصاحف برطرف شده است. درمقابل، اختلافات مصاحف امصار مهم‌ترين واصلي‌ترين عامل ايجاد اختلافات قرائي شده و تا امروز ادامه پيدا كرده است.