سيماي پژوهش‌هاي حوزه موك در ايران و جهان

پيشينه و اهداف: تغييرات و رويكردهاي جديد ايجاد شده توسط كوويد 19 و حركت شتابان به دنياي ديجيتال در آموزش، موجب رشد مهارت‌هاي فناورانه و يادگيري خودراهبر در دانش‌آموزان و دانشجويان شد. اين امر منجر به استفاده از مدل‌هاي يادگيري جديدي با استفاده از فناوري‌هايي مانند موك (دوره‌هاي آنلاين باز انبوه) شده است. بهره‌برداري بهينه از امكانات موك‌‌ها مستلزم بررسي تازه‌ترين پژوهش‌هاي انجام شده در داخل و خارج از كشور است. با توجه به پراكندگي اين پژوهش‌ها، يكپارچه‌سازي و تجميع آنها در يك چارچوب جامع و بررسي اولويت‌هاي پژوهشي هرگروه ضروري به‌نظر مي‌رسد. بررسي ادبيات پژوهش حاكي از آن است كه تعداد فراتحليل‌هاي انجام شده در حوزه موك محدود بوده و چندين سال قبل انجام شده است. با توجه به سرعت رشد اين فناوري به‌خصوص در سال‌هاي اخير، اين پژوهش سعي دارد از پژوهش‌هاي جديد اين حوزه در ايران و جهان، اطلاعات مفيدي را جهت توسعه ديدگاه پژوهشگران، جمع‌آوري و ارائه نمايد. لذا هدف اين پژوهش ترسيم سيماي پژوهش‌هاي حوزه موك در ايران و جهان است.روش‌ها: اين تحقيق از نظر هدف كاربردي، به لحاظ روش جمع‌آوري داده‌ها، توصيفي و از نظر ماهيت داده‌ها كيفي/كمّي مي‌باشد. روش گردآوري داده‌ها بررسي مطالعات اسنادي به وسيله جستجوي الكترونيكي مقالات موجود در اينترنت و فيش‌برداري از آنان است. روش پژوهش فراتحليل منطبق با الگوي راث و شل و جامعه آماري پژوهش، كليه رساله‌هاي دكتري و مقالات علمي پژوهشي داخلي و خارجي در حوزه موك بودند كه در سايت‌هاي ايرانداك، گيگاليب، مگيران، اس آي دي، اسپرينگر و ساينس دايركت نمايه شده بودند و يا از طريق موتور جستجوي گوگل اسكالر دسترسي به آنها فراهم شد. نمونه آماري شامل 6 رساله دكتري و 42 مقاله خارجي به زبان انگليسي و 5 رساله دكتري و 18 مقاله داخلي، در مجموع 69 پژوهش داخلي و خارجي بودند كه به روش نمونه‌گيري هدفمند انتخاب شدند. معيار ورودي پژوهش‌ها مرتبط بودن با موضوع موك، انتشار الكترونيكي، انتشار در پنج سال اخير و انتشار در بانك‌هاي اطلاعاتي و مجلات معتبر بود كه از ميان آنها پژوهش‌هايي كه از ديدگاه فني در حوزه موك انجام شده بودند و يا داراي اعتبار علمي نبودند و يا دسترسي به تمام متن آنها امكان پذير نبود، از نمونه آماري كنار گذاشته شدند. پژوهش‌هاي منتخب جهت تحليل محتوا به نرم‌افزار مكس. كيو. دي. اي (Max QDA) وارد و در دو گروه پژوهش‌هاي داخلي و خارجي و براساس سال انتشار دسته‌بندي شدند تا مقالات تكراري حذف و مقايسه و بررسي مقالات دقيق‌تر انجام شود. پس از آن محتواي هريك از مقالات با دقت لازم، بررسي و مطالب مهم هر مقاله از جمله عنوان، كلمات كليدي، نوع موك بحث شده و مقطع آمورشي موك در اين پژوهش‌ها كدگذاري باز و محوري شده و با استفاده از آمار توصيفي، مقايسه داده‌ها در دو دسته از پژوهش‌هاي داخلي و خارجي انجام پذيرفت.يافته‌ها: يافته‌هاي اين پژوهش حاكي از آن است كه به‌طور كلي ادبيات موك در ايران و جهان حول محورهاي اثربخشي موك‌ها؛ تدوين الگوي طراحي آموزشي موك‌ها؛ چالش‌ها و راه‌كارها در موك‌ها؛ عوامل تأثيرگذار بر موك‌ها و فراتحليل پژوهش‌ها، متمركز بوده است. علاوه بر آن، در پژوهش‌هاي ايراني در قياس با مطالعات جهاني به مباحث تعامل در موك‌ها، مبحث هيبريد موك‌ها و موك‌هاي دانش‌آموزي بسيار محدود و ناچيز پرداخته شده است.نتيجه‌گيري: كمبود آمادگي فني و زيرساخت‌هاي اينترنتي و عدم كفايت سواد فناورانه در قشر دانش‌آموزان و عدم توجه به ضرورت تعامل مي‌تواند از دلايل عدم توجه كافي به هيبريد موك‌ها و موك‌هاي دانش آموزي باشد كه با محدوديت‌هاي كرونايي و مهاجرت اجباري آموزش به فضاي مجازي به‌نسبت بهبود يافته و ضرورت آن آشكار شده است. بنابراين با عنايت به يافته‌هاي پژوهش حاضر، مبني بر اهميت تعامل، هيبريد موك‌ها و موك‌هاي دانش‌آموزي در پژوهش‌هاي خارجي، براي استفاده بيشتر از امكانات موك‌ها، عنايت به اين مباحث در ايران نيز ضروري به نظر مي‌رسد.