بررسي طراحي فضاي آموزشي با رويكرد كاهش استرس با استفاده از طراحي بيوفيليك (زيست گرا)

پيشينه و اهداف: امروزه يادگيري علوم مختلف به يكي از نيازهاي اساسي انسان‌ها تبديل‌شده است و موانع متعددي وجود دارد كه سرعت يادگيري را كاهش مي‌دهد؛ ازجمله اين موانع مي‌توان به استرس اشاره كرد. استرس نوعي پاسخ به تغييرات عاطفي يا فيزيكي ايجادشده در محيط و شرايط زندگي دانش‌آموزان است كه مي‌تواند با توجه به سن، موقعيت زندگي و شخصيت آن‌ها به گونه‌هاي مختلف بروز پيدا كند. فضاي يادگيري اگر به‌طور مناسب طراحي شود، مي‌تواند بخش زيادي از استرس را در دانش‌آموزان از بين ببرد. كاهش استرس در دانش‌آموزان مي‌تواند به كشف استعدادهاي نهفته‌ آن‌ها، افزايش اعتماد به‌نفس و استفاده‌ حداكثر از پتانسيل آن‌ها منجر شود كه يادگيري را افزايش خواهد داد. همچنين پژوهش‌هاي مختلفي در كشورهاي غربي و داخل در زمينه تأثير معماري بر كاهش استرس كاربران صورت گرفته است كه تعدادي محدودي از آن‌ها به تأثير معماري فضاي آموزشي بر كاهش استرس با روش‌ها و رويكردهاي پژوهشي مختلف انجام‌گرفته است كه هركدام داراي مشكلات و ايرادات پژوهشي در دو حوزه دانش موضوعي و روش‌شناختي و ... هستند. تحقيقات نشان داد پژوهش‌هاي متنوعي در سه حوزه روان‌شناسي محيط، روان‌شناسي و معماري فضاهاي آموزشي انجام پذيرفته است؛ اما در فصل مشترك اين سه موضوع پژوهش‌هاي كافي و دقيقي يافت نشد. اين تحقيق قصد دارد با داشتن رويكردهاي كمّي و كيفي به موضوع در دو حوزه دانشي روان‌شناسي (استرس، نظريات استرس) و معماري (روان‌شناسي محيط فضاهاي آموزشي، معماري فضاهاي آموزشي، سلامت و معماري و ...) بپردازد. اين پژوهش برخي مزايا براي گروه دانش‌آموزان، معلمان و به‌طوركلي كاربران فضاهاي آموزشي در عمل خواهد داشت؛ به‌گونه‌اي كه دانش‌آموزان و معلمان در محيط‌هاي سلامت‌محور قادر خواهند بود با تأمين نيازهاي جسمي و رواني خود، استرس را در خود كاهش دهند. درنهايت اين كاهش استرس منجر به تأمين نياز رواني دانش‌آموزان و تقويت انگيزه تحصيلي در دانش‌آموز شده و افزايش يادگيري را در پي خواهد داشت. هدف پژوهش حاضر، شناخت عوامل كالبدي مؤثر بر كاهش استرس دانش‌آموزان در فضاهاي آموزشي مدرسه است. تا شرايط افزايش بهره‌وري در مدارس  فراهم شده و بدين ترتيب مدارس نقش پررنگ‌تري در پيشرفت و ارتقاي علمي كشور داشته باشند. در واقع هدف از اين پژوهش اين است كه تأثير ابعاد كالبدي كاهنده استرس مورد ارزيابي واقع شود.روش‌ها‌: به كمك روش دلفي از خبرگان رشته‌معماري خواسته شده است تا به دسته‌بندي عوامل مؤثر كالبدي بر كاهش استرس بپردازند؛ سپس به كمك تحليل سلسه مراتبي(AHP) به تحليل آزمون پرداخته شده است.يافته‌ها: پس از انجام كامل تحليل سلسله مراتبي در ابتدا به رتبه‌دهي معيارهاي اصلي با توجه به هدف و سپس رتبه بندي زير معيارها به‌طور دقيق پرداخته و درصد اهميت هركدام نيز مشخص شد. ازميان معيارهاي اصلي، تلفيق طبيعت و محيط با وزن 0.534 بيشترين وزن را كسب كرده است؛ بنابراين در ميان معيارهاي اصلي بالاترين اهميت را دارد. معيارهاي الگوبرداري از طبيعت و ويژگي‌هاي فضايي محيط نيز در رتبه‌هاي بعدي قرار دارند. در ادامه به مقايسه زوجي زيرمعيارهاي تلفيق طبيعت و محيط و ترتيب اهميت آن‌ها پرداخته شد كه زيرمعيار نور با وزن 0.541 رتبه اول را به خود اختصاص داده است و زيرمعيارهاي گياهان و مناظر طبيعي و اكوسيستم‌ها در رتبه‌هاي بعدي قرار دارند.نتيجه‌گيري:  در طراحي هنرستاني با رويكرد كاهش استرس به‌وسيله‌ معماري زيست گرا، نور به‌عنوان مهم‌ترين عامل و پس ‌ازآن به ترتيب گياهان در داخل و خارج از محيط، مناظر طبيعي و اكوسيستم‌ها بايد در طراحي مورد توجه قرار گيرند.