كاربرد منابع تاريخ اسلام در تفاسير قرآني (بررسي موردي قرون 14 و 15 هجري)

No English title

تاريخ يكي از منابع مهمّ كاربردي در علم تفسير به شمار مي آيد، و مفسّران در وقت ضرورت براي بيان شأن نزول سوره ها و آيات قرآني، مصاديق آيات، شرح حوادث مورد اشاره در قرآن، رويدادهايي كه موجب صدور حكمي شرعي و يا دستوري الهي شده، رفع ابهام و تبيين جامع تر موضوعات مورد تفسير و ... بدان استناد مي كنند. مفسّران در آغاز، تنها به روايات و احاديثي كه اسباب نزول آيات بوده و ماهيّت تاريخي داشته، استناد مي كرده اند. امّا در دوره هاي بعدي، علماي دانش تفسير، خصوصا آنهايي كه با دوره حيات پيامبراكرم (ص) فاصله زماني طولاني داشته اند، علاوه بر استفاده از منابع روايي و حديثي، بتدريج به منابع مكتوب تاريخ دوره اسلامي نيز مراجعه، و در شأن نزول و تفسير آيات قرآني با موضوعات تاريخي، فرهنگي، اجتماعي، اقوام پيشين، شرح حال پيامبران، غزوات، سريِه ها، وضع مقررات و روابط اجتماعي، احكام، دستورات فقهي و تبيين جامع تر موضوعات بدانها استناد كرده اند. هدف اين پژوهش كه به روش توصيفي و تحليلي صورت مي پذيرد، بررسي سير تاريخي اين رويكرد، وقايع تاريخي مورد توجّه، ميزان استناد مفسران (اعم از شيعه و يا اهل سنّت) به اين منابع مكتوب، معتبر و مهمّ تاريخ اسلام، اعم از مغازي، سيره ها، تاريخ هاي عمومي، انساب و.. با تمركز بر معروفترين تفاسير مفسّرين شيعه و سنّي در قرون اخير (قرون 14 و 15 هجري) است. نتايج اين پژوهش حاكي است، استناد مفسّران سده هاي اخير، به منابع مكتوب و معتبر تاريخ اسلام، اگر چه در مجموع، روندي افزايشي را نسبت به سده هاي قبل نشان مي دهد، امّا بدلايل متعدد، استناد به منابع روايي و حديثي تاريخ، همچنان وجه غالب اكثر تفاسير (اعم از شيعه و سنّي) حتّي در قرون معاصر است، به گونه اي كه مي توان گفت دو دانش تفسير و تاريخ، هر يك مسير خود را طي كرده و توجه ويژه اي به دستاوردهاي يكديگر نداشته اند.

No English abstract