پياده روي زيارت اربعين: از اتوپيا و ايدئولوژي تا هتروتوپيا

پياده روي زيارت اربعين يكي از پديده هاي بزرگي است كه در سال هاي اخير در جهان شيعي رواج يافته و منجر به تحول گسترده اي در سياست هاي آييني در جامعه ايران شده است. در دهه اخير شاهد روند بسيار سريع رشد مشاركت مردم در اين آيين  را شاهد هستيم، به همين سبب، از يكسو توسط حكومت به يكي از نقاط كليدي نمايش موفقيت ها و مشروعيت  آن تبديل شده و از سوي ديگر از جانب منتقدان به عرصه اي براي نقدهاي اقتصاد سياسي دين در ايران بدل شده است. از اين رو چالشي عميق ميان روايت هاي مختلف در تحليل و ارزيابي اين پديده در رسانه هاي علمي و عمومي كشور جاري است.در اين مقاله تلاش شده با توجه به تجربه هاي زيسته و مشاركت در همايش ها و نشست هاي مختلف درباره اين آيين و همچنين بررسي همه مقالات علمي فارسي در اين باره و رجوع به ساير منابع  مكتوب موجود، به الگوهاي اصلي بازنمايي اين رويداد آييني پرداخته شود. براي اين كار از مفاهيم اتوپيا، ايديولوژي و هترتوپيا استفاده شده است.نتايج اين پژوهش بر آنست كه دو گفتمان اصلي و غالب را مي توان مورد بازشناسي قرار داد: گفتماني كه مي توان آن را متعلق به جبهه انقلاب و معتقدان به انقلاب اسلامي و حكومت دانست. اين گفتمان تلاش كرده در اين واقعه، اتوپياهاي و آرمانهاي خودش را جستجو كند و در نهايت با نوعي شبيه سازي ضمني ميان آن اتوپيا و مدعيات گفتمان حكومتي در ايران از آن به مثابه ايديولوژي اي براي مشروعيت بخشي به اين نظم سياسي استفاده كند و نشان بدهد اين آيين بزرگ دقيقا در امتداد گفتمان انقلاب اسلامي (يا موازي با آن) است. از سوي ديگر، منتقدان با نگاهي وارونه سعي دارند همه دستكاري هاي سياسي در واقعيت ها را در نمونه اين آيين نشان بدهند و ناكارآمدي هاي بنيادين نظم سياسي را از خلال  آن به نقد بكشند. به همين سبب آن را به مثابه هترتوپيايي براي نقد وضع موجود در نظر گرفته اند. هرچند گفتمان هاي فرعي ديگري نيز مي توان در كنار اين دو گفتمان اصلي مطرح كرد. اما انها بازنمايي رسانه اي خاصي نداشته اند.