بررسي بن‌مايه‌هاي توتميسم و جايگاه درختان و حيوانات در قصه‌ي «دختر و سيمرغ»

توتميسم كه اعتقاد به حيوان و گاه گياه است، يكي از باورهاي اقوام بدوي است كه مي‌توان نمونه‌هايي از آن را در باور ايرانيان نيز مشاهده كرد. يكي از منابعي كه مي‌توان اين نمونه‌ها را در آن واكاوي و تحليل كرد، ادبيات فولكلور هر قوم و به‌ويژه قصه‌ها و افسانه‌هاي آن قوم است. قوم سرخي، از اقوام كهن ايراني است كه داراي گنجينه‌اي غني از ادبيات عاميانه‌ي بكر و البته در آستانه‌ي فراموشي و گاه نابودي است. نگارنده در اين جستار، براي حفظ بخشي از اين گنجينه و نشان‌دادن برخي از باورها و انديشه‌هاي اين قوم، نخست به روش ميداني به ثبت روايت «دختر و سيمرغ» پرداخته كه پيش‌ازاين مكتوب نشده است؛ سپس به شيوه‌ي توصيفي‌تحليلي به بررسي باورهاي توتمي و نيز جايگاه درختان و حيواناتي كه جنبه‌ي ماورايي و قداست‌گونه يافته‌اند، پرداخته است. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد سه گونه‌ي توتم در اين قصه وجود دارد: الف. توتم حيواني كه در قالب گاو نمود يافته است؛ ب. تابوي جنسي و خوراك كه به شكل ازدواج برون‌همسري و ممنوعيت خوردن گوشت توتم ديده مي‌شود و ج. نام‌ها كه بيشتر در تركيب با نام حيواناتي توتميك، مانند شير و گرگ ديده مي‌شود. از ميان درختان، درخت زندگي و گياه ريباس جايگاهي بنيادي در اين قصه دارند. درخت در اين روايت، ويژگي‌هايي مانند پيكرگرداني، محور عالم بودن، باروركنندگي و خاصيت درمان‌بخشي دارد. سيمرغ در اين قصه، در نقش محافظ پهلوان و درمانگر ظاهر مي‌شود. اسب نيز سخنگو و حامي قهرمان قصه است.