اقتدارستيزي» يا «اقتدارگرايي» ؟ امكان يا امتناع؟نقد و بررسي كتاب نگاهي تازه به نظريه ادبي نوشته عيسي امن‌خاني

نقد و نظريه ادبي، به‌واسطه رويكرد بينارشته‏اي خود، غالباً منطوي بر مفاهيم ادبي، فلسفي، اجتماعي، تاريخي و... است. همين امر موجب پيچيدگي و سخت‏فهمي نظريه‏ها، و كاربرد و كاربست آن‏ها در متون ادبي مي‏شود. كتاب نگاهي تازه به نظريه ادبي (1400) نوشته عيسي امن‏خاني، پژوهشي اصيل و انتقادي است كه با رويكردي نو و با لساني ساده، قصد دارد تا به تبيين و تنقيح نظريه‏هاي ادبي، سرچشمه‏هاي آن و همچنين كاربست اين نظريه‏ها در متون ادبي، اهتمام جويد. مهم‏ترين اصل و فرض كتاب اين است كه نظريه‏هاي ادبي به‌واسطه «اقتدارستيزي خود‏بنياد» پديد آمده‏اند و ظهور و پيدايش هر «نظريه» ناشي از «موازي‏كاري» و «تقابل» آن با نظريه‏(هاي) رقيب است. لذا فرض بنيادين كتاب مبتني بر پيدايش «اقتدارستيزانه» نظريه‏هاست و بر همين اساس مؤلف محترم كل نظريه‏هاي ادبي را به سه رويكرد نظريه‏هاي مؤلف/سوژه‏محور؛ نظريه‏هاي مؤلف/سوژه‏ستيز و نظريه‏هاي ساختار‏ستيز، تقسيم مي‏كند و براساس «عنصر غالب» و «شباهت خانوادگيِ» هر نظريه، آن را در يكي از سه رويكرد مذكور طبقه‏بندي مي‏كند. رويكرد نوبنياد كتاب، ضمن ارزشمندي و اصالت، كه برخاسته از ذهن نو جو، نقّاد و متفطن نويسنده است، با اين حال در فرايند كتابت، دچار ساده‏سازي و تقليل‏گرايي‏هاي مكرر، اعمال محدوديت، و درنهايت «تناقض‏هاي بنيادين» شده است كه در ادامه مقاله به‌طور مبسوط به تبيين وجوه متفاوت آن خواهيم پرداخت. مقاله حاضر ضمن خوانش و بررسي دقيق كتاب مذكور، پيشنهاد و نشان مي‏دهد كه نويسنده محترم، در چاپ‏هاي بعدي حتي‏ا‏لامكان به نكاتي چون درسنامه بودن كتاب، انعطاف‏پذيري بيشتر در مرزبندي ميان نظريه‏ها، اجتناب از اعمال محدوديت در مقولات، جامع‏نگري و پرهيز از ساده‏سازي و تقليل‏گرايي توجه داشته باشد.