آسيب‌شناسي جايزۀ كتاب سال جمهوري اسلامي ايران؛ مبتني بر موردكاوي

هدف مطالعه حاضر شناسايي آسيب‌هاي برگزاري جايزۀ كتاب سال به منظور بهبود سياست‌ها، شيوۀ برگزاري، ارتقاء فرايند داوري و تأثيرگذاري بيشتر آن در جامعه نشر است. پژوهش از نظر رويكرد از نوع كيفي و از نظر روش اجرا از نوع موردكاوي است. جامعۀ مورد مطالعه، نوشته‌هاي مرتبط با جايزۀ كتاب سال جمهوري اسلامي ايران، اساتيد دانشگاه، متخصصان و ذي‌نفعان درگير در برگزاري و اجراي جشنواره و ناقدان و متخصصان مطلع در حوزۀ كتاب سال است كه از تكنيك نمونه‌گيري متخصص براي انتخاب نمونه استفاده شده است. براي گردآوري داده‌ها از بررسي نوشته‌ها، مصاحبه و گروه كانوني استفاده شده است. تجزيه و تحليل داده‌هاي كيفي در دو مرحله انجام شده است؛ دور اول كدگذاري و دور دوم الگويابي. در دور اول كدگذاري، سعي شد به هر تكه‌اي از داده يك برچسب (همان كد) داده شود؛ در دور دوم، الگوهايي از اين كدها استخراج شد. براي پيشبرد فرايند كدگذاري ابزارهاي گوناگوني ـ ازجمله انجام فرايند با مداد و كاغذ گرفته تا استفاده از برنامه‌هاي رايانه مكس‌كيو.دي. اي (ويرايش 11) ـ استفاده شده است. نتايج نشان مي‌دهد مسائل و مشكلات كتاب سال را مي‌توان در حوزه‌هاي سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي، روندهاي اجرايي و داوري دسته‌بندي كرد. همپوشاني جايزۀ كتاب سال با جوايز ديگر و مشخص نبودن جايگاه آن نسبت به جوايز ديگر، سبب كاهش شأن كتاب سال شده است. وابستگي بيش از حد جايزه به بدنه دولت هم از نظر مادي و هم از نظر سياست‌گذاري، انتخاب دبير علمي، داوران و... سبب شده تا در دوره‌هاي محدودي، شاهد دخالت‌هاي مسئولان فرهنگي در رأي و نظر داوران و همچنين معرفي برگزيدگان باشيم. اعتماد به جشنواره‌ها و جوايز مهم‌ترين اتفاقي است كه مي‌تواند در رشد و بالندگي و تأثيرگذاري آن‌ها مؤثر باشد و ضمن اقبال مردم و متوليان امر به جوايز، در ارتقا صنعت نشر تأثيرگذار باشد و مسئولان نهاد كتاب سال بايد در اين خصوص برنامه‌ريزي و سرمايه‌گذاري مناسب‌تري داشته باشند.