تحليل گفتمان انتقادي خطبه 108 نهج‌البلاغه بر اساس مربع ايدئولوژيك ون دايك

تحليل متون ديني بر اساس نظريه‌ها موجب پويايي و درك ژرف‌تر آن‌ها مي‌شود. يكي از نظريه‌هاي جديد  مطرح شده در قرن بيستم، نظريه مربع ايدئولوژيك ون دايك است. وي كه از نظريه‌پردازان برجسته تحليل گفتمان انتقادي است، نظريه مربع ايدئولوژيك خود را براي تحليل گفتمان ارائه مي‌دهد. مربع ايدئولوژيك وي داراي چهار ضلع است كه بر برجسته‌سازي ويژگي مثبت خودي، برجسته سازي ويژگي‌هاي منفي ديگري، كم‌رنگ سازي ويژگي منفي خودي و به حاشيه راني ويژگي‌هاي مثبت ديگري تأكيد دارد. با توجه به كارايي بالاي اين نظريه، پژوهش پيش ‌روي قصد دارد، خطبه 108 نهج‌البلاغه را با رويكرد كيفي و روش تحليل گفتمان انتقادي بر اساس مربع ايدئولوژيك ون دايك بررسي نمايد. چنين استنباط مي‌شود كه تمامي تلاش صاحب سخن از برجسته‌سازي‌ها و حاشيه راني‌ها، به منظور تحقق اين ايدئولوژي پنهان است كه امام علي (ع) و پيامبر (ص)، بر حق‌اند و حكومتشان نيز، نماد درستي و حاكميت حق است. در مقابل، بني‌اميه باطل و ناحق‌اند و زمامداري‌شان نيز، نماد حاكميت ناراستي و باطل است. همچنين، ايدئولوژي صاحب گفتمان درباره كوفيان اين بوده است كه آنان با كوردلي و سستي و نابينايي، به گروه باطل پيوسته اند كه بايد آگاهشان كرد و از پيوستن صددرصدي به جبهه باطل و سياهي مطلق، نجاتشان داد. توضيح يك نكته در اينجا ضرورت دارد و آن اينكه مي گوييم امام (ع) كوشيده است تا نكات منفي خود يا خودي را به حاشيه براند، به اين مفهوم نيست كه ايشان نقاط ضعفي براي خود متصور بودند، بلكه موضوع از پندار باطل جبهه مقابل سرچشمه گرفته و به تبع آن، صاحب گفتمان تلاش كرده است، نكات منفي منتسب به جبهه خودي را به حاشيه براند.