نسبيت زباني در معادل‌يابي و ترجمۀ مفاهيم نام اندام «دست» در زبان عربي بر مبناي رويكردهاي شناختي و فرهنگي

نسبيت زباني همواره يكي از چالش هاي فراروي مترجمان بوده است و آن حاصل تجربه‌هاي زيستي متفاوت سخنوران زبان است. تجارب جمعي سخنوران زبان مانند آداب و رسوم، باورها و پديده هاي اجتماعي، مباني فرهنگي است كه با مفاهيم زباني در ارتباط است. نام اندام‌ها يعني واژگان مربوط به بيان اعضاي بدن انسان مانند: چشم، سر، گوش و... ممكن است حاوي مفاهيم فرهنگي و شناختي همچون دانش، ادراك و احساسات و آداب و رسوم باشد. علاوه بر اين، بين مفاهيم فيزيولوژيكي (كار اندام‌شناسي) اعضاي بدن انسان و مفاهيم سوسيولوژي (جامعه‌شناسي) رابطه معنايي وجود دارد. بررسي مباني فرهنگي و شناختي اين واژه‌ها و پرداختن به پيشينۀ تجارب زيستۀ سخنوران همچون ابزاري مي تواند مترجم را در فهم درست معناي دقيق سپس انتقال آن به زبان مقصد كمك كند. اهميت و جايگاه نام اندام‌ها در زبان از يك سو و بسامد بالاي نام اندام «دست» در زبان عربي و گويش هاي آن از سوي ديگر، ما را بر اين داشت تا به بررسي توصيفي- تحليلي واژۀ «دست» و صور‌ت‌بندي هاي زباني و مفهوم‌سازي هاي فرهنگي آن بپردازيم تا از طريق تحليل معنايي و زباني اين نام اندام، چگونگي معادل‌گزيني و ترجمۀ آن را در زبان فارسي مورد بررسي قرار دهيم. از مهم ترين نتايج به «دست» آمده اين است كه گاهي ترجمۀ واژگان و ارائۀ مفاهيم بر مبناي صور‌ت‌بندي مشترك زبان مبدأ و مقصد شكل مي گيرد و گاهي بر مبناي صور‌ت‌بندي متفاوت؛ در صور‌ت‌بندي مشترك، ترجمۀ هم پوشاني مي تواند پيشينۀ فرهنگي و جهان بيني زبان مبدأ را انتقال دهد و در صور‌ت‌بندي متفاوت، نسبيت زباني اتفاق مي افتد. ترجمۀ هم پوشاني در انتقال مفاهيم عاجز است و بايد ترجمۀ ناهمسان يا به عبارت ديگر، ترجمۀ مفهومي را كه هم متناسب با معيارهاي فرهنگي زبان مبدأ است و هم با معيارهاي فرهنگي زبان مقصد به‌كار گرفت.