بررسي نقش و حضور قانون مجاورت پرگنانز در نسخه آرايي قرآن (مطالعه موردي: نسخه‌ي مذهب قرآني قاجاري از كتابخانه مركزي تبريز )

بيان مسئله و هدف پژوهش: قانون مؤثر مجاورت پرگنانز به مثابه يك اصل در نظام ارتباطي بين عناصر بصري و ادراك ديداري مخاطب ارتباط دو سويه ايجاد مي كند كه موجب تسهيل فرايند ادراك مي گردد. اصول پرگنانز هسته مركزي نظريه ادراك ديداري گشتالت را تشكيل مي دهند كه برخي از آن ها اولين بار در سال 1910م، توسط ماكس ورتهايمر، روان شناس چك تبار، مطرح شدند. اصل مجاورت از جمله اصول و قوانين ادراك ديداري گشتالت عامل مؤثري در كيفيت نسخه آرايي است كه سبب همبستگي، تداوم، تعادل، ريتم، تناسب، وحدت و انسجام عناصر بصري مي شود. يكي از نسخه هايي كه قابل تـأمل در حوزه گشتالت شناسي است، سرلوح مذهب قرآني عصر قاجار از كتابخانه مركزي تبريز است. در اين پژوهش ضمن معرفي قانون مجاورت پرگنانز و سرلوح مذهب قرآني مذكور به مطالعه عوامل مؤثر در شكل گيري يك اثر متعادل و منسجم بر اساس اين اصل پرداخته مي شود. روش/رويكرد پژوهشي: چگونگي نقش و حضور قانون مجاورت در اثر مورد نظر و عملكرد آن در فرايند ادراك ديداري عناصر سرلوح مذكور و همچنين چگونگي ارتباط آن با ساير اصول مطرح در اين فرايند از پرسش‌هاي اساسي اين تحقيق است. اين پژوهش كه داده هاي آن از طريق منابع كتابخانه اي گردآوري شده اند، به شيوه توصيفي-تحليلي انجام شده است. يافته ها: ميزان حضور اين قانون و تأثير آن در روند فرايند ادراك ديداري در سرلوح مزبور 96 درصد است كه شامل چهار نوع قابل تشخيص با فراواني 30  درصد از نوع نزديكي لبه ها، 24 درصد از نوع تماس، 28 درصد از نوع هم‌پوشاني، 15 درصد از نوع تلفيق. اين چهار اصل در موقعيت هاي متعدد سرلوح از جمله بخش شرفه ها، جدول كشي، تزئينات، آيات قرآن، كتيبه ها و قاب بندي ها به خوبي ساماندهي شده اند. نتايج تحقيق: برآيند اين تفحص نشان داد: با وجود تراكم بالاي تزئينات در اثر مورد نظر، اين پژوهش و سامان دهي آن ها بر اساس يكي از دو حالت طراز و برجسته شدن در نقوش، اصل مجاورت موجب مي‌شود فرايند ادراك ديداري با سهولت اتفاق افتاده و آزردگي و خستگي بر مخاطب عارض نشود. اين مطلب مؤيد تعبير ورتهايمر از قانون پرگنانز مبني بر خوب بودن سازمان رواني در نتيجه سادگي و شفافي ادراك است كه با اصول گشتالت مطرح در اين پژوهش و در ذيل آن مجموعه اصل مجاورت و انواع آن است. پرگنانز قوي تحت شرايط حاكم در سرلوح مذكور وجود دارد. نزديكي عناصر بصري در تماس با يكديگر و تلفيق انواع نقوش بصري و رنگ ها در جوار يكديگر بيشترين همپوشاني منسجم را در ساختار اثر مذكور به وجود آورده اند كه باعث ايجاد ارتباط بصري آرام و صريح در خلال فرايند ادراك است.