تحليل تحولات وقف‌هاي غيرمنقول در دوره قاجاريه، مورد مطالعه: آستان ‌قدس ‌رضوي

هدف: اين مقاله مي‌كوشد تحولات كنش وقفي را ضمن ارائه توصيف روشني از سيماي وقف آستان در قاجاريه، شناسايي نقاط اوج موقوفات و مؤلفه‌هاي تأثيرگذار مورد تحليل قرار دهد.روش‌شناسي/رويكرد: اين مقاله از تاريخ اجتماعي و برخي رويكردهاي نظري، روش تاريخي توصيفي- تحليلي و مصاحبه بهره گرفته‌ است.يافته: ميانگين سالانه وقف‌هاي غيرمنقول در قاجار حدود يك و نيم است. ميانگين سالانه در زمان‌هايي كه يك نفر متولي و والي بوده 3/88 درحالي كه براي سال‌هايي كه فقط متولي بوده 1/31 بوده ‌است. طي بيست و پنج سال همراستا با 27درصد كل اقدامات متوليان حدود نيمي از موقوفات، رقم خورده‌ است. ضمن آن كه شخصيت شش نفر از متوليان مثبت، دو نفر متوسط و دو نفر هم ضعيف ارزيابي شد. در مقايسه با دو دهه‌ افول وقف كه اقدامات متوليان 15درصد كل اقدامات، شخصيت چهار متولي مثبت و چهار نفر ضعيف ارزيابي گرديد. 84 درصد سال‌هاي دوره ناصري از ثبات برخوردار بوده، بالاترين ميزان وقف با ميانگين سالانه 2/7 درصد مربوط به اين دوره است.نتيجه‌گيري: برخورداري از منزلت اجتماعي واقف، مثبت ارزيابي‌شدن، اقدام شاه كه منجر به اعتماد مذهبي مي‌گرديد، ثبات اجتماعي و نظم تشكيلاتي آستان، جايگاه اجتماعي و عملكرد‌ متوليان كه برخوردار از بازتاب اجتماعي بوده و توانايي كسب اعتماد را داشته ‌باشد، بر تحولات وقف  تأثير مثبت داشته‌ است. به عبارتي چنانچه والي يا متولي از شخصيت قابل اطمينان، مقتدر و داراي وجهه اجتماعي بالايي برخوردار بوده، ضمن دارا بودن سابقه اجرايي، اثربخشي بيشتري در جذب و حفظ موقوفات داشت. با اين حال بي‌ثباتي مانعي دائم براي وقف ايجاد نمي‌كرد، بلكه از پراكندگي آن بيشتر كاسته ‌است.