نگاهي انتقادي به ميراث صوفيه در برۀ گمشدۀ راعي هوشنگ گلشيري

فرهنگ و سنّت عرفاني در ادب فارسي، پيشينه‌اي به درازناي تاريخ و فرهنگ ايران‌زمين دارد. گزاره‌هاي اين سنّت عرفاني در ادبيات فارسي دورۀ باستان و در آموزه‌هاي آيين مهر، زروان و مزديسنا و سپس در آثار عرفاني كلاسيك فارسي و پس از آن در ادبيات داستاني معاصر فارسي، قابل بازيابي است. ادبيات داستاني معاصر به تأثير از فضاي اجتماعي پسامدرن، شاكله و ساختار جديدي به فرهنگ و سنّت عرفاني داده است و ساختارهاي كلاسيك را تغيير داده و گاه آن را به نقد كشيده است. مسئلۀ اصلي اين است كه اين فضاي پسامدرن، چگونه توانسته ساختارهاي كلاسيك عرفان را در هم بشكند و نگاه‌هاي نوي را شكل بدهد؟ همچنين چه نوع نگاهي را جايگزين آن كرده است؟ بنابراين، در اين پژوهش، گزاره‌ها و مؤلفه‌هاي مربوط به فرهنگ و سنّت عرفاني در يكي از آثار شاخص هوشنگ گلشيري با عنوان برۀ گمشدۀ راعي، مورد واكاوي قرار گرفته است. هدف پژوهش، استخراج و تبيين عناصر مرتبط با فرهنگ و سنّت عرفاني براي معرفي و شناسايي نوع نگاه معاصران به مقولۀ فرهنگ و سنّت عرفاني است. بررسي نشان مي‌دهد نوع نگاه انتقادي نويسندۀ رمان نسبت به مقوله‌هاي عرفاني در قالب معرفي دو شخصيت راعي و شيخ بدرالدين تبيين گرديده و از طريق آن، چگونگي مواجهۀ انسان معاصر با ميراث صوفيه و بازخوردها، ارزش‌ها و انديشه‌هاي مرتبط با آن معرفي و تحليل شده است. نقد برخي از نگاه‌هاي مبتني بر عادت در مقوله‌هاي عرفاني و ديني، نقد گزاره‌ها، اصطلاحات و مفاهيم عرفاني در ارتباط با صوفيان مدّعي وابسته به صاحبان قدرت، وجه فلسفي و اجتماعي برخي مفاهيم مربوط به ميراث صوقيه و تقابل ميان زهد تعبّدي با عرفان عاشقانه و ارائۀ الگوي جديدي از عرفان اجتماعي، از جمله موضوعاتي است كه در اين پژوهش بررسي و از طريق آن، نگاه انتقادي نويسنده نهادينه شده است.