ارزيابي پايداري عملكرد علوفه در جمعيت‌هاي علف باغ (Dactylis glomerata L.) در شرايط ديم با استفاده از آماره‌هاي ناپارامتري

سابقه و هدف:علف باغ (Dactylis glomerata L.) گياهي از تيره گندميان(Gramineae)، زير تيره Pooideae و راسته Cyperales مي باشد. امروزه استفاده از اين گياه به عنوان علوفه براي ايجاد چراگاه‌هاي طبيعي در برنامه هاي احياي مراتع، به صورت خالص يا مخلوط با ساير گراس‌ها و لگوم هاي مرتعي، مورد توجه قرار گرفته است. بررسي پايداري و سازگاري ژنوتيپ‌ها در شرايط محيطي متفاوت براي معرفي ژنوتيپ برتر جزء اهداف اصلي برنامه‌هاي اصلاح نباتات مي باشد. با توجه به تنوع شرايط آب و هوايي مناطق مختلف كشور مطالعه و شناخت اثر متقابل ژنوتيپ × محيط داراي اهميت زيادي است. روش‌هاي آماري متعددي از قبيل روش‌هاي آماري پارامتري و ناپارامتري براي مطالعه اثر متقابل ژنوتيپ × محيط پيشنهاد شده است. تجزيه پايداري عملكرد در روش هاي ناپارامتري ساده‌تر از روش هاي پارامتري بوده و، سبب كاهش انحراف حاصل از داده‌هاي پرت شده و به پيش فرض‌هاي موجود در توزيع نرمال داده‌ها نيازي ندارند. بنابراين، اين پژوهش به منظور بررسي پايداري عملكرد علوفه خشك 36 جمعيت علف باغ در شرايط متفاوت آب و هوايي شمال غرب و غرب كشور ايران با استفاده از روش هاي ناپارامتري انجام گرفت.ﻣﻮاد و روشﻫﺎ:بذر تعداد 36 جمعيت علف باغ در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي با سه تكرار در استان هاي كرمانشاه، همدان، زنجان و اردبيل در سال 1390 بصورت ديم كشت شدند و از لحاظ ظرفيت توليد علوفه خشك به مدت دو سال مورد ارزيابي قرار گرفتند. بررسي تنوع ژنتيكي جمعيت ها با تجزيه واريانس مركب و مقايسه ميانگين به روش دانكن انجام شد. پس از حصول اطمينان از معني دار بودن اثر متقابل ژنوتيپ × محيط، پايداري عملكرد علوفه خشك ژنوتيپ ها با استفاده از روش‌هاي مختلف ناپارامتري (Ketata و همكاران ، Huehn، Thennarasu،  Kang و Fox و همكاران)، مورد تجزيه پايداري قرار گرفت. آماره هاي ناپارامتري در نرم‌افزار Excel 2010 محاسبه شدند و براي رسم نمودارهاي باي پلات، تجزيه خوشه اي و تجزيه به مؤلفه‌هاي اصلي از نرم افزار Minitab 16 استفاده شد.يافته‌ها: نتايج تجزيه واريانس مركب داده‌هاي 4 محيط در طول دو سال نشان داد كه اثر ژنوتيپ، اثر محيط و اثر متقابل ژنوتيپ × محيط معني دار است (p 0.01). مقايسه ميانگين ژنوتيپ‌ها به روش دانكن، آن‌ها را در گروه هاي مختلف قرار داد. روش هاي مختلف ناپارامتري ژنوتيپ هاي متفاوتي را به عنوان ژنوتيپ هاي پايدار معرفي كردند. مقايسه‌ نتايج پنج روش ناپارامتري استفاده شده براي بررسي پايداري عملكرد علوفه ژنوتيپ‌ ها، نشان داد كه دو روش Huehn و Thennarasu در شناسايي ژنوتيپ‌هاي پايدار با عملكرد متوسط و سه روش  Kang و Ketata  و Fox در شناسايي ژنوتيپ‌هاي پايدار با ميانگين عملكرد بالا كارايي داشتند.ﻧﺘﯿﺠﻪگيري: براساس پنج روش ناپارامتري و با توجه به عملكرد علوفه خشك، ژنوتيپ‌هاي 14G (آمريكا)، 15G (كرج)، 29G (اروميه)، 35G (بانك‌ژن)، 20G (ملاير) و 24G (روسيه) به عنوان ژنوتيپ هاي برتر شناسايي شدند. از اين‌رو مي‌توان آن‌ها را به‌عنوان ژنوتيپ هاي منتخب براي كشت در مكان‌ها و مناطق مشابه معرفي كرد و يا اينكه از آنها به‌ عنوان ژرم پلاسم هايي با ارزش اصلاحي بالا در برنامه‌هاي به نژادي علف باغ بهره برد. در ميان پنج روش تجزيه‌ پايداري ناپارامتري، روش Ketata و همكاران بيشتر ژنوتيپ‌هاي پايدار با عملكرد علوفه خشك بالا را پوشش داد، بنابراين به نظر مي رسد استفاده از اين روش در بررسي پايداري علف باغ و گياهان مشابه مي تواند مناسب تر باشد.