بررسي تأثير نانوذره سلنيوم و سلنات سديم بر ويژگي‎هاي مورفولوژيك و ريزمورفولوژيك آويشن فالاكس Thymus fallax Fisch. C.A.Mey.

سابقه و هدف:آويشن فالاكس (Thymus fallax) از جنس Thymus و خانواده نعناعيان، حاوي مقادير بالايي تيمول و كارواكرول است. اين گونه به‌دليل داشتن خواص ضدعفوني‌كنندگي، ضدباكتريايي و آنتي‌اكسيداني كاربردهاي فراواني در صنايع دارويي و بهداشتي دارد. گستره پراكندگي گونه آويشن فالاكس در ايران بيشتر در استان‌هاي شمالي، غرب و رشته كوه‌ البرز است. در فرايند اهلي‎سازي گونه‎هاي آويشن استفاده از برخي از عناصر كم‎مصرف، مانند سلنيوم، به‌عنوان مكمل كود شيميايي مي‎تواند نقش تعيين‎كننده‎اي در افزايش عملكرد اين گونه‌ها داشته باشد. سلنيوم عنصري غير فلزي و كمياب است كه به‌دليل داشتن خواص آنتي‌اكسيداني، ضد ويروسي و ضد سرطاني در انسان و افزايش تحمل گياهان به تنش‌هاي غيرزيستي، به‌تازه‌گي مورد توجه قرار گرفته است. اين عنصر را امروزه در برخي محافل علمي به‌عنوان كود براي افزايش توليد در گياهان زراعي توصيه كرده‎اند. در گياهاني مانند آويشن، تعداد و ابعاد روزنه و نيز تعداد ويژگي‎هاي كرك‎هاي پوششي اثر تعيين‌كننده‎اي بر ميزان مواد مؤثره و اسانس گياه دارند. از اين‌رو در اين تحقيق، به منظور بررسي اثر غلظت‎هاي مختلف سلنيوم به‎ دو صورت نانو ذرات و بالك (سلنات سديم) بر ويژگي‎هاي مورفولوژيك و ريزمورفولوژيك گياه آويشن فالاكس در شرايط گلخانه اجرا شد.مواد و روش‌ها:اثرهاي احتمالي سه غلظت سلنيوم (2، 4 و 8 پي‌پي‌ام) به دو فرم‎ بالك و نانوذره به‎همراه شاهد، در قالب طرح كاملاً تصادفي در سه تكرار بررسي شد. بذر آويشن فالاكس از منطقه صاحب واقع در شهرستان سقز استان كردستان در غرب ايران، با ارتفاع 1750 متري از سطح دريا جمع‌آوري شد، بذرها بوجاري شده و در سيني كاشت حاوي تركيب پيت‌ماس و پرليت در شرايط گلخانه كشت شدند. سپس گياهچه‌هاي رشد كرده به گلدان منتقل گرديدند و زماني ‌كه گياهچه‌ها به مرحله چهار برگي رسيدند هر دو هفته يكبار، در مجموع شش بار توسط تيمارهاي مختلف سلنيوم بر روي شاخ و برگ گياهان اسپري شدند. همچنين به‌منظور تأمين عناصر مغذي و ريزمغذي مورد نياز گياهان، هر دو هفته يكبار گلدان‌ها با محلول هوگلند آبياري شدند. سه روز پس از آخرين تيماردهي، ويژگي‎هاي مورفولوژيك و ريزمورفولوژيك گياهان اندازه‎گيري شد. داده‎ها تجزيه واريانس شدند و مقايسه ميانگين تيمارها با استفاده از روش دانكن انجام شد.يافته‌ها: نتايج نشان داد كه اثر تيمارهاي مختلف سلنيوم بر روي بيشتر صفات مورفولوژيك معني‎دار بود. استفاده از فرم‌هاي بالك و نانوذره با غلظت 4پي‌پي‌ام، طول ساقه را به‎ترتيب 31 و 16 درصد نسبت به شاهد افزايش دادند، در مقابل، با افزايش غلظت نانوذره سلنيوم تا 8 پي‌پي‌ام موجب كاهش 22 درصدي طول ساقه نسبت به شاهد شد. بيشترين تعداد ساقه در غلظت پايين نانوذره  (2 پي‌پي‌ام) حاصل شد كه نسبت به شاهد افزايش 37 درصدي داشت. ولي غلظت بالاي فرم‌هاي بالك و نانوذره سلنيوم اثر منفي بر اين صفت گذاشتند و به‌ترتيب موجب كاهش 37 و 12 درصدي را در مقايسه با شاهد شدند. اثر سلنيوم بر ويژگي‎هاي ريزمورفولوژيك مانند تعداد كرك سطوح فوقاني و تحتاني برگ در سطح احتمال 1 درصد معني‎دار بود. غلظت 8 پي‌پي‌ام نانوذره بيشترين تعداد كرك در هر دو سطح فوقاني (61.70) و تحتاني (33.20) برگ را سبب گرديد كه به ترتيب 158 و 296 درصد نسبت به شاهد افزايش داشتند.نتيجه ‏گيري : غلظت‎هاي پائين سلنيوم موجب افزايش رشد اندام هوايي اين گونه از آويشن شد، ولي غلظت‎هاي بالا در بيشتر موارد سبب توقف يا اختلال در رشد رويشي اين گياه گرديد. به‌جز تعداد كرك‌هاي سطوح فوقاني و تحتاني برگ‎ها، ساير ويژگي‎هاي ريزمورفولوژيك كمتر تحت تأثير منفي غلظت‎هاي بالاي سلنيوم قرار گرفتند. به‎نظر مي‌رسد استفاده از غلظت‎هاي پائين سلنيوم به‌عنوان كود مكمل در كشت و اهلي‎سازي اين گونه آويشن مي‌تواند نقش مؤثري در افزايش رشد و توليد آن داشته باشد.