بررسي تحليلي تجديد حيات رودخانه‌هاي شهري به‌ مثابه مكان عمومي پايدار و تبيين مدل مفهومي آن؛ نمونه موردي: بالقلي چاي (اردبيل)، زاينده‌رود (اصفهان)، كارون (اهواز)، زرجوب (رشت)

رودخانه‌هاي شهري، بر اثر توسعه شتابان شهرنشيني با چالش‌هاي فراواني روبرو شده‌اند. رويكرد مؤخر «بازآفريني شهري پايدار آبكنار» در پي احياي آنها در قالب «مكان‌هاي پايدار» در توازن با مقوله حفاظت اكولوژيك است. پژوهش حاضر، ضمن بررسي ارزيابي مردم از اقدامات انجام‌شده روي رودخانه‌ها و سنجش كلان كيفيت آنها به‌عنوان مكان‌هاي عمومي، در تلاش براي تبيين چگونگي تجديدحيات رودخانه‌ به‌مثابه مكان عمومي پايدار است. بنيان فلسفي پژوهش عمل‌گرايي، رويكرد آن آميخته پژوهي و روش تحقيق، موردكاوي رودخانه در شهرهاي اصفهان، اهواز، اردبيل و رشت است. مفهوم و چگونگي تجديدحيات پايدار، از طريق ادبيات موضوع و تجارب مشابه واكاوي شده و به‌واسطه بررسي‌هاي ميداني مبتني بر تحليل محتوا و تئوري زمينه‌اي تكميل‌شده است. مكان‌سنجي نمونه‌هاي موردي بيانگر آن است كه از ديدگاه مردم، كيفيت مكان‌هاي عمومي مبتني بر كارون و زرجوب در سطح متوسط به پايين، بالقلي چاي اردبيل در سطح متوسط و زاينده‌رود اصفهان در سطح متوسط رو به بالا قرار دارد. اقدامات اصلاحي تا حدودي موجب ارتقاي وضع رودخانه و مكان‌هاي عمومي آن شده است. تجديدحيات پايدار رودخانه‌هاي شهري، به دنبال احياي آن در قالب «مكان‌ عمومي پايدار» است. سازوكارهاي كلان اين رويكرد شامل: توازن ابعاد رودخانه و مواجهه فعال و جامع‌نگر با آن، تسهيل عملكردهاي مختلف، رويكرد كل‌نگر نسبت به رودخانه، اولويت سلامت رودخانه به‌عنوان سامانه زيستي باز و سرشار از تنوع، تمركز توأمان بر «درونداد، فرايند، برونداد، كيفيات، اثرات»، پيوستگي رودخانه، زمينه‌سازي حضور انسان براي تجربه مكان، بازتعريف جايگاه رودخانه در نظام‌هاي كلان زيست‌محيطي/ اجتماعي/ اقتصادي، تناظر فرايند با چرخه حيات مكان عمومي و متكي بر سازندهاي آن، توجه به انتظارات شهروندان در فرايند مراجعه و تسهيل ارتباط شهر/ شهروندان/ رودخانه است.