بازخواني تحولات تاريخي شهر كرمان با تكيه بر تبيين ساختار فضايي شهر از بنياد تا پايان سدۀ چهارم هجر

شهر كرمان در جريان رويدادهاي تاريخي، دچار دگرگوني و تحول شده است، ازاين‌‌رو خوانش گذشته‌‌هاي دور شهر با ابهام و كمبود بسياري در منابع، اسناد و شواهد همراه است. در اين نوشتار، تحولات شهر تا پايان سدۀ چهارم هجري دنبال مي‌‌شود كه پيش‌از روزگار ساسانيان تا دوران فرمانروايي سامانيان و بوئيان را دربرمي‌‌گيرد. مطالعۀ بنياد و تحولات شهري كرمان از لابلاي سطور تاريخ و شواهد معماري و شهري به‌‌جاي مانده، براي فهم ساختار فضايي شهر در هر دوره و الگوي تحولات آن، كه هدف پژوهش است، صورت مي‌‌گيرد. به‌‌سبب ابهامات فراوان، فهم ساختار گذشتۀ شهر با تبيين و تحليل داده‌‌ها ممكن مي‌‌شود، و بنابراين پژوهش با روش «تفسيري تاريخي» پيش خواهد رفت. براساس يافته‌‌ها، شهر كرمان با نام «به‌‌اردشير» در زمان اردشير بابكان بر آبادي پيشين بنياد يافت، كه با برپايي دژها بر روي بلندي و ساخت شهرِ داخل حصار در پهنۀ دشت همراه بود. اين ساختار فضايي با كم‌وبيش دگرگوني‌‌هايي در عناصر معماري و شهري و بافت اجتماعي، تا سده‌‌هاي نخست هجري حفظ شده بود. در سدۀ چهارم هجري كه اين شهر مركز ولايت شد، آبادي بيشتري يافت. نتايج نشان مي‌‌دهد، سامانۀ زيستي شهر مشتمل بر: دژها، شارستان با چهار دروازه، باغات متصل و آبادي‌‌هايي در پيرامون بود كه گامي در تكامل سازمان فضايي شهر شمرده شده و زمينه را براي تحولات دوره‌‌هاي بعد فراهم آورده بود.